کنار آمدن با ترس در بهبودی

وقتی افراد سوء‌مصرف مواد مخدر و الکل را کنار می‌گذارند، به این معنا نیست که مصائب زندگی‌شان به سر آمده است. آنها همچنان مجبور خواهند بود، همچون سایرین، با پستی‌ها و بلندی‌های زندگی مواجه شوند. تنها تفاوت این است که دیگر پای سوء‌مصرف مواد در میان نیست که بخواهند از واقعیت فرار یا اوضاع را، از آنچه هست، وخیم‌تر کنند. یکی از چیزهایی که تمام معتادان سابق در مرحله بهبودی بدون شک با آن مواجه می‌شوند، ترس است. این اجتناب‌ناپذیر است. آنها که به لحاظ احساسی هوشیارند، دیگر علاقه‌ای به فرار از ترس ندارند. تمرکزشان بر این است که یاد بگیرند چطور ترس را به طور مؤثر و کارآمد مدیریت کنند.

تعریف ترس

ترس را می‌توان احساسی پریشان‌کننده [در فرد] از احتمال وقوع درد یا خطری تهدیدآمیز تعریف کرد. محرک این احساس می‌تواند واقعی یا خیالی باشد و شاید منطقی یا غیرمنطقی باشد. وقتی آدم‌ها می‌ترسند، ممکن است دچار هراس، سرآسیمگی و دستپاچگی شوند. این یعنی قادر نخواهند بود درست فکر کنند یا درست تصمیم بگیرند. طبیعی است که ترس را احساسی منفی بدانیم، اما از سویی، می‌تواند بسیار سودمند هم باشد، چرا که باعث می‌شود انسان از خطر دور بماند.

ترس و اعتیاد

ترس می‌تواند عامل گرفتار آمدن افراد در دام اعتیاد باشد. شاید حتی او بتواند به وضوح ببیند که سوء‌مصرف مواد تا چه اندازه دارد زندگی‌اش را ویران می‌کند، اما فکر ترک این مصیبت، او را می‌ترساند. این به این خاطر است که در عادت، آنچه آدمی با آن آشناست، آسایش وجود دارد، حتی اگر آن عادت با ایده‌آل فرسنگ‌ها فاصله داشته باشد. آنها که در دام اعتیاد گرفتار می‌شوند، ممکن است چنین بیندیشند که با ترک اعتیاد زندگی‌شان بهتر، از آنچه هست، نمی‌شود. یا بر این باور باشند که زندگی در هوشیاری کسل‌کننده و ناخوشایند است. آنها از تصور مواجهه با زندگی بدون الکل و مواد مخدر وحشت دارند. پیش خودشان می‌گویند چرا باید این همه سختی زندگی را متحمل شد و هیچ جایزه‌ یا پاداشی هم نگرفت. 

ترس‌های متداول در بهبودی

عموماً در فرایند بهبودی یک سری ترس متداول گریبان افراد را می‌گیرد؛ مثل:

• ترس اینکه دیگر هرگز زندگی لذت‌بخش نباشد (این ترس به ویژه در اوایل بهبودی پررنگ است)
• هوشیار ماندن نیاز به تلاش و زحمت فراوانی دارد
• ترس ورود به قلمرو ناشناخته
• ترس مواجهه با چالش‌های زندگی بدون تکیه‌گاه مواد
• ترس از ناکامی، از یک سو و موفقیت، از سویی دیگر
• دغدغه‌های مالی
• دغدغه‌های شغلی
• دغدغه‌های رابطه‌محور
• ترس از مرگ
• ترس از بهم‌خوردگی مزاج
• ترسِ از دست دادن عزیزان

در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید

نشانه‌های اعتیاد به مشروب

آسیب درازمدت اوردوز بر مغز انسان

ترس از بهتر شدن در بهبودی

افراد حتی از بهتر شدن در بهبودی هم می‌ترسند. این به این خاطر است که بیشتر هویت‌شان با اعتیاد عجین شده و شکل گرفته است. بنابراین تصور زندگی بدون اولویت و اهمیت مصرف مواد برایشان ممکن نیست. فکر اینکه آدم می‌تواند هوشیار و در عین حال خوشحال باشد، برایشان کمی ترسناک است. چرا که با شرایط فعلی‌شان زمین تا آسمان تفاوت دارد. بنابراین می‌تواند باعث شود پیش خود چنین فکر کنند که با ترک اعتیاد باید هویت فعلی‌شان را رها کنند تا تبدیل به یک غریبه شوند. بهبودی بدون شک قدمی به سوی دنیایی ناشناخته است و قطعاً حرکت به سوی هوشیاری نیازمند جرئت و شهامت.

خطرات ترس در بهبودی

کمی احساس ترس در زندگی طبیعی است. هم آدم را محتاط می‌کند و هم منجر به تصمیم‌گیری‌های بهتر می‌شود. ترس زیادی در بهبودی می‌تواند عواقبی از این دست داشته باشد:

• ترس زیادی می‌تواند جلو عملگرایی، اقداماتی را که لازم است انجام شود، بگیرد. این می‌تواند به آسانی منجر به لغزش شود.
• ترس زیادی مانع فکر روشن است و منجر به تصمیم‌گیری‌های ضعیف می‌شود.
• ترس با خودش اضطراب می‌آورد و این می‌تواند به افراد به لحاظ روحی و جسمی آسیب برساند.
• ترس می‌تواند بهانه‌ خوبی برای لغزش باشد.
• کسی که پر از ترس است، در بهبودی ناراضی خواهد بود.
• ترس می‌تواند مانع پرورش هوشیاری عاطفی در فرد شود.

چگونه با ترس در بهبودی کنار بیاییم؟

احتمالاً بدون مواجهه گاه و بی‌گاه با ترس ممکن نیست بتوانیم از پس زندگی بربیاییم. این، عملکرد افراد در مدیریت ترس و واکنش به آن است که می‌تواند بهتر شود. که از طریق روش‌های زیر امکان‌پذیر است:

• آدم‌ها برای غلبه بر ترس باید با آن مواجه شوند. این یعنی بررسی و کندوکاو موشکافانه آن ترس بخصوص.
• یکی از راه‌های جلوگیری از تبدیل ترس به هراس و دستپاچگی، استفاده از تکنیک‌های تلقین آرامش است. این تکنیک‌های کاهش اضطراب همچنین می‌تواند به افراد کمک کند در مواجهه با آشوب‌ها و ناملایمات فراوان زندگی‌ خود عذاب نکشند.
• مراقبه ذهن/خودآگاه تکنیک بسیار خوبی است که به افراد این امکان را می‌دهد به صورت عینی، واقع‌بینانه و بی‌طرف ترس‌های خود را مشاهده کنند. فرد می‌تواند یاد بگیرید ترس را تنها واکنشی در ذهنش ببیند که قابل کنترل است.
• وقتی پای ترس به میان می‌آید، این ضرب‌المثل قدیمیِ با مشورت مشکلات آسان‌تر می‌شود، به طور قطع درست است. گاهی، تنها، حرف زدن از این دغدغه‌ها می‌تواند تأثیر بسزایی داشته باشد. 
• نوشتن روزانه به فرد این فرصت را می‌دهد که ترس‌هایش را روی کاغذ بیاورد. این کار، تجزیه و تحلیل ترس‌ها و یافتن راهکاری برای برطرف کردن‌شان را برای فرد آسان‌تر می‌کند.
• افرادی که عضو یکی از انجمن‌های دوازده‌قدمی مانند الکلی‌های گمنام  یا معتادان گمنام هستند، می‌توانند ترس‌هایشان را با راهنما یا در جلسات مطرح کنند.
• در مواجهه و کنار آمدن با ترس، داشتن نگاهی مثبت‌اندیشانه‌تر به آن می‌تواند مفید و مؤثر باشد. اگر ترس فرد علائم فوبیا را داشته باشد، مواجهه و برطرف کردنش نیازمند و مستلزم کمک یک حرفه‌ای است.
• اگر ترس کسی در فرایند بهبودی مانع شاد بودنش است، بنابراین مراجعه به روانشناس ضروری است. اوست که می‌تواند به فرد کمک کند به کُنه و ریشه ترس‌هایش دسترسی پیدا کند.

ترجمه مجله اعتیاد: آزاده اتحاد

مقالات مرتبط در مجله اعتیاد

دوپامین، عامل اصلی لذت و اعتیاد

برای ترک اعتیاد چه بخوریم؟