غلبه بر کمبودهای شخصی در بهبودی

چگونه به کمبودهای شخصی در بهبودی غلبه کنیم؟

همه انسان‌ها کمبود‌ها و عیب‌هایی دارند. کمِ کم، هر یک از ما چندین عیب شخصیتی جزئی و چند عیب بزرگ داریم. برای بیشترمان، نقص‌های بزرگ‌مان بیشترین دردسرها را به بار می‌آورد. وقتی معایب‌مان تأثیر منفی بر خودمان یا دیگران می‌گذارد، نگران‌کننده می‌شود.

برای آنها که در فرایند بهبودی هستند، مواجهه با معایب بزرگ شخصیتی ضروری و حیاتی است، اما یادگیری مدیریت این عیوب کار یک شب و یک روز نیست. آنها که نمی‌توانند به کمبودهای شخصی خود رسیدگی کنند، اغلب در هوشیاری از تجربه خوشحالی واقعی عاجزند و تبدیل به چیزی می‌شوند که در برنامه دوازده‌قدمی از آن به عنوان «الکلی خشک و بی‌روح» dry drunk یاد می‌شود؛ یعنی کسی که دیگر مشروب نمی‌خورد یا دراگ مصرف نمی‌کند، اما به شکل‌های گوناگون به گونه‌ای رفتار می‌کند که انگار هنوز معتاد است.

کمبودهای شخصی در بهبودی

ما انسان‌ها هر اندازه به لحاظ معنوی پیشرفت کنیم، همچنان با نقص‌هایمان در جدال خواهیم بود. انسان‌ ناکامل و  خطاپذیر است و زیبایی بهبودی در این است که ما یاد می‌گیریم بسیاری از این نقص‌ها را بپذیریم و در عین حال، به طور مدوام برای اصلاح و بهسازی خود تلاش کنیم. یاد می‌گیریم کمتر به خودمان سخت بگیریم؛ [نسبت به خودمان و دیگران] بخشنده‌تر باشیم. یاد می‌گیریم که ما موجوداتی جایزالخطا هستیم و خودِ اشتباه کردن، مادامی که از منظری تازه به آن بنگریم، می‌تواند برایمان تجربه‌ای آموزنده باشد. 

با وجود این، اشتباهاتی در زندگی وجود دارد که شاید نباید دوباره آنها را تکرار کنیم. ما همه یک سری نقص‌های ذاتی داریم که نمی‌توانیم تنها با گفتن اینکه «خب، من فقط یک انسانم» آنها را بی‌اهمیت بپنداریم و از کنارشان بگذریم.

عیب شخصیتی نقصانی است که مانعی بر سر راه پیشرفت شخصی شما در فرایند بهبودی است و به طور قطع، به اطرافیان شما نیز آسیب می‌رساند. معایب شخصیتی نه به یک ناکامی اخلاقی ذاتی بلکه به گستره‌ای اشاره دارند که نیازمند توجه فوری و جدی است. به محض اینکه شما دوازده قدم انجمن معتادان گمنام یا الکلی‌های گمنام را شروع می‌کنید، چشمان‌تان به روی راه‌های تعامل با جهان اطراف‌تان باز می‌شود. در بعضی موارد، شاید حتی درگیر یک سری الگوهای رفتاری مخرب بوده‌اید که خود از آن بی‌خبر بوده‌اید. همین‌طور که آرام‌آرام و با دقت و احتیاط، دوازده قدم را پیش می‌برید، متوجه کمبودهای شخصی در بهبودی خودتان می‌شوید و در نهایت یاد می‌گیرید چگونه به طور مؤثر و کارآمد بر آنها غلبه کنید.

در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید

صخره را رها کن

فروتنی، درس اول بهبودی در زندگی

درک من از دوازده قدم بهبودی

Dealing With Character Defects in Recovery

عیب شخصیتی چیست؟

عیب یا ضعف شخصیتی هر گونه نقصانی است که در فکر یا رفتار آدم‌ها وجود دارد. بعضی «معایب» مثل زیاد خوابیدن صبحگاهی یا حمام کردن «طولانیِ» بیشتر از اندازه عادی، تأثیری منفی بر کسی ندارد. شاید مثلاً خود شخص مجبور شود کارهای صبحگاهی‌اش کمی با تعجیل انجام دهد، اما در هر صورت، به کارهایش می‌رسد. «معایب» این‌چنینی بهتر است برطرف شوند، اما لزوماً ضرورت و فوریت ندارند.

با هم نگاهی به «معایب شخصیتی»‌ متدوالی می‌اندازیم که معمولاً افراد در بهبودی تمایل دارند برطرف کنند:

خشم

خودخواهی

تزویر

حسادت

انتقاد بیش از حد

غرور زیادی

تنبلی/ ناکامی در عملگرایی

تکبر و خودبینی

توجه بیش از اندازه به ظاهر

ناسازگاری

بیش از اندازه تدافعی و شرمنده بودن

سرزنش خود و دیگران

کله‌شقی و کوته‌فکری

وابستگی

اجتناب منفعلانه از مواجهه

کنترل دیگران

بی‌صبری

ناشکیبایی

قضاوت نسبت به دیگران

بی‌مسئولیتی

غفلت نسبت به تعهدات و مسئولیت‌های شخصی

کمال‌گرایی

نفرت

اغلب درگیر ترحم نسبت به خود و خود را قربانی جلوه دادن

بیزاری از خود 

عدم صداقت/ دروغگویی مداوم

تایید طلبی

…. و غیره

البته، همه ما هر چند وقت یک‌بار احساسات منفی را تجربه می‌کنیم. شاید شما یک روز که دیر به محل کار رسیدید، از خودتان بیش از حد انتقاد کنید. نکته مهم، درس گرفتن از اشتباهات است. به جای گیر افتادن در تله خودانتقادی، آدم متوجه می‌شود که مرتکب اشتباه شده و با خودش عهد می‌کند زین پس دیگر چنین نکند (مثلاً صبح زودتر بیدار شود تا به‌موقع به محل کار برسد). با این حال، برای عده‌ای احساسات منفی خیلی زیاد، قوی، شدید و مزمن است، به طوری که تمام زندگی‌شان را تا حد زیادی تحت الشعاع قرار می‌دهد.

البته که همه گاه و بی‌گاه کمی حسادت را تجربه می‌کنند یا نسبت به دیگری قضاوت می‌کنند. اما برای عده‌ای، این احساسات خیلی بزرگ‌تر و عمیق‌تر است و بر روابط و زندگی‌شان تأثیر می‌گذارد.

معایب شخصیتی و بهبودی دوازده‌قدمی 

قدم ششم برنامه دوازده‌قدمی بر مبنای این باور است که همه ما کاملاً آماده آن هستیم که خدا (قدرتی برتر از خودمان) تمام نقصان‌های شخصیتی‌مان را از ما بزداید. اما منظور این نیست که شما باید کامل و بی‌نقص شوید؛ خیر، فقط باید آماده و مشتاق پیشرفت باشید. قدم ششم شما را ملزم می‌دارد فهرستی از کمبودهایتان تهیه کنید و به طور فعالانه و عملگرایانه این نقص‌ها یا معایب شخصیتی را با رفتارهای سالم‌تر جایگزین کنید. 

اعتیاد به ما این قدرت را می‌دهد که از معایب شخصیتی‌مان فرار کنیم، پشت‌شان پنهان شویم و وقتی پاک و هوشیار می‌شویم، به یکباره آنها را کشف می‌کنیم و شوکه می‌شویم. این طبیعی است و اتفاق خوبی است. در بهبودی، از شما انتظار نمی‌رود این توانایی را داشته باشید از شرّ تک‌تک معایب شخصیتی‌تان خلاص شوید. این اصلاً واقع‌گرایانه نیست.

اینجا پیشرفت مهم است، نه کمال. تمرین دوازده قدم به شما کمک می‌کند به خودآگاهی برسید. به این شکل، تشخیص و درک کمبودهای شخصی در بهبودی و تلاش برای پیشرفت در زندگی و سلامت فردی برایتان آسان‌تر می‌شود.

قدم ششم

قدم ششم این برنامه دوازده‌قدمی تماماً بر معایب شخصیتی و چگونگی غلبه مؤثر و کارآمد بر آنها تمرکز دارد.

بر اساس آنچه در وب‌سایت رسمی انجمن الکلی‌های گمنام آمده: «قدم ششم– “ما کاملاً آماده هستیم که خداوند تمام معایب شخصیتی‌مان را از میان بردارد“- راهکار ای‌ای برای داشتن بهترین رویکرد ممکنی است که فرد می‌تواند برای شروع این کار همیشگی (در واقع، همان اصلاح شخصیت) در پیش بگیرد. البته نه به آن معنا که از خود انتظار داشته باشیم تمام معایب شخصیتی‌مان، همچون عطش نوشیدن مشروب‌، در ما از بین برود.» در اصل، در کتاب بزرگ الکلی‌های گمنام (که تمام قدم‌ها در آن به طور کامل تشریح شده است) چنین آمده که ما بی آنکه از خود توقعات غیر واقع‌گرایانه داشته باشیم، به تلاش برای بهسازی خودمان ادامه می‌دهیم. این‌ چنین نیست که قدم ششم را تمرین کنیم و انتظار داشته باشیم یک‌شبه پاک و خالص و بی‌نقص شویم. فقط از قلمروهایی که نیاز به اصلاح و بهبودی دارند، آگاه می‌شویم و به خودمان قول می‌دهیم که صادقانه و در درازمدت روی آنها کار کنیم. متعهد می‌شویم الگوهای رفتاری‌ای را که دیگر به کارمان نمی‌آیند، شایسته ما نیستند، از خود بزداییم.

اعتیاد فعال ما را در موضع انکار مطلق نگه می‌دارد و گرفتار می‌کند. نمی‌توانیم نگاه صادقانه و موشکافانه به خودمان بیندازیم، چرا که غرق در مصرف مواد هستیم. وقتی بالاخره هوشیار می‌شویم، تمام این معایب محکم می‌خورد توی صورت‌مان. حالا دیگر به جای پناه بردن به مواد مثل گذشته، مجبوریم با مشکلات پیش‌رویمان مواجه شویم. این کار سخت و طاقت‌فرساست. 

تمرکزِ تمام قدم‌های برنامه دوازده‌قدمی بر کمک به مردان و زنان، در هر طیف سنی، در مسیر طولانی بهبودی از الکل و سایر مواد شیمیایی اعتیادزاست. این قدم‌ها به چندین مرحله گوناگون تقسیم شده‌اند. قدم‌های چهارم، پنجم و ششم بر تشخیص، پذیرش و کنار آمدن با کاستی‌های فردی تمرکز دارند. قدم هفتم افراد را تشویق می‌کند مشتاقانه این کاستی‌ها را با تسلیم آنها به قدرتی فراتر از درک خود رها کنند: «با فروتنی از او خواستیم کمبودهای ما را برطرف کند.» هدف کلی این مرحله به‌خصوص از برنامه دوازده‌قدمی– قدم‌های چهار تا هفتم– نشانه گرفتن، تشخیص و به رسمیت شناختن «معایب» یا «نواقص» شخصیتی است که در واقع دلیل اصلی مصرف مواد در ما بوده است.

مواجهه با معایب شخصیتی در بهبودی

اگر شما عملی را تکرار کنید، نتیجه یکسان می‌گیرید. معایب شخصیتی مانع پیشرفت شما در فرایند بهبودی‌اند. اگر آنها را نادیده بگیرید، در شما نارضایتی پدید می‌آورد که در نهایت منجر به لغزش می‌شود.

در اینجا چند راهکار برای ایجاد آگاهی به شما پیشنهاد می‌کنیم:

مشتاق تلاش در مسیر بهبودی باشید: مواجهه با کمبود شخصیتی به هیچ عنوان آسان نیست. بیشتر افرادی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند، تا اندازه‌ای در جدال با کمال‌گرایی هم هستند. توجه به این نکته مهم است که هدف از اصلاح این معایب نه رسیدن به کمال (که در واقع اصلاً وجود ندارد) بلکه خودبهسازی مداوم و موفقیت در هوشیاری در درازمدت است.

یادداشت‌برداری: پیشرفت یک فرایند است. یادداشت‌برداری روزانه بهترین راه است برای شناسایی مضامین متدوال و گفت‌وگوهای ذهنی و فاش شدن چیزهایی که باید آنها را اصلاح کنید. رجوع به یادداشت‌ها، شما را متوجه پیشرفتی که حاصل کرده‌اید، می‌کند.

مراقبه: ایجاد آگاهی از اینکه ذهن چطور به طور مستقیم بر افکار و رفتار شما تأثیر می‌گذارد، به‌تان می‌آموزد رفتارهای منفی و خودوایرانگر را شناسایی کنید.

تمرین دوازده قدم: برای بسیاری، تنها حضور در جلسات برنامه دوازده‌قدمی کافی نیست. شما باید یاد بگیرید که چطور هر روز، در واقعیت، دوازده قدم را زندگی و اجرایی کنید. این به خود شما بستگی دارد که بعد از پیوستن به ای‌ای یا ان‌ای، با کمک راهنمایتان، برنامه شخصی‌تان را پیش ببرید و تمرین کنید.

اتفاقات کوچک را جشن بگیرید: هر اندازه پیشرفت، هر چند کم و جزئی، به هر حال پیشرفت است. به رسمیت شناختن حتی جزئی‌ترین پیشرفت‌ها، منجر به ایجاد خودکارآمدی می‌شود و به شما کمک می‌کند متوجه شوید که می‌توانید تغییر کنید. به خودتان بگویید دارید بر چند مورد از رنجش‌هایی که نسبتاً در عمق درون‌تان عجین شده، غلبه می‌کنید. اگر در نهایت بتوانید حتی یکی از این نفرت‌ها را رها کنید، آن را جشن بگیرید! این حقیقت را به رسمیت بشناسید که در مسیر پیشرفت هستید و هیچ چاره‌ای جز حرکت رو به جلو (هر چند آهسته) ندارید.

سفر بهبودی‌تان را از همین امروز آغاز کنید

غلبه بر کمبودهای شخصیتی اصلاً به معنای رسیدن به کمال نیست. مسئله میل و حرکت به سوی داشتن اضطراب کمتر، احساس شادمانی بیشتر و راحتی با حقیقت خود است و به این می‌گویند خوشبختی واقعی. 

ترجمه مجله اعتیاد: آزاده اتحاد

آن قدم‌های بی‌فایده