جلوگیری از اعتیاد نوجوانان
علل گرایش به مواد مخدر در ایران
تحریریه اعتیاد
بهترین روش برای پیشگیری از اعتیاد نوجوانان معالجه‌ی آن نیست بلکه جلوگیری از به‌وجود آمدن آن است.
یکی از پیچیده‌ترین دوران زندگی هر انسانی دوران نوجوانی است. برخی از والدین در این دوران نگران دام اعتیاد برای نوجوانان خود هستند. این دوران فرد نه کودک محسوب میشود و نه بزرگسال، اما به استقلال شخصیتی نیاز دارد. دورانی که به دلیل تغییرات هورمونی، دوره فوران احساسات، عواطف، هیجانات، خشونت و پرخاشگری و… است.
سالهاست شاهد پیامدها و آثار نامطلوب اعتیاد به مواد مخدر در كشور هستیم. از دیدگاه بسیاری صاحب نظران، اعتیاد زمینه‌ساز بسیاری دیگر از مشکلات و مسایل اجتماعی بوده و می‌تواند نقش مهمی در كم توسعه یافتگی داشته باشد. به همین دلیل در قوانین جاری كشور اشارات مستقیم و غیر مستقیم فراوانی به لزوم انجام اقدامات پیشگیرانه در حوزه‌ی اعتیاد شده است.
صاحب نظران معتقدند در پروژه‌های كاهش عرضه و تقاضای مواد مخدر، سهم برنامه‌های جلوگیری یا پیشگیری بسیار کمتر از دیگر پروژه‌ها بوده و بنابراین موفقیت چندانی در این زمینه حاصل نشده است. در حالی كه تجربیات متعدد نشان میدهد بدون اقدامات پیشگیرانه در حوزههای فردی، خانوادگی و اجتماعی، این مشکل قابل کنترل نخواهد بود.
اعتیاد در نوجوانان
پیشگیری از اعتیاد به معنای جلوگیری اولیه از فرایند منجر به اعتیاد شامل گرایش به مصرف، مصرف آزمایشی، مصرف گاهگاهی، سوءمصرف و وابستگی است.
به عبارت دیگر پیشگیری از اعتیاد به معنای آن است كه از تبدیل مصرف تفننی، به سوء مصرف و وابستگی جلوگیری شود. تبدیل كسانی كه هرگز مصرف نكرده‌اند به كسانی كه گرایش به مصرف دارند، از تبدیل این افراد به مصرف كنندگان تفننی و از تبدیل این افراد به مصرف كنندگان گاهگاهی، و از تبدیل این افراد به سوء مصرف كنندگان، و از تبدیل این افراد به معتادان یا افراد وابسته به مواد مخدر جلوگیری شود.
بقیه این فرایند از وابستگی به بعد، شامل الگوهای پرخطر مثل تزریق، بیخانمانی، کارتون خوابی و مرگ، در این مقاله مورد بحث قرار نخواهد گرفت.
در دهه ۱۳۶۰ ، دست اندركاران و مدیران مبارزه با اعتیاد تصور میكردند تنها آگاهی افراد از مضرات اعتیاد آنها را از مصرف باز میدارد، همین استنباط ساده انگارانه موجب شد تا نگرش های دیگر، نسبت به پیشگیری از اعتیاد نوجوانان همچنان كمرنگ و مغفول بماند. در مقطع مورد اشاره‌ی مدیریت اعتیاد، هرگز به این اصل كه پیشگیری امری تخصصی و مبتنی بر اصول و موازین مشخص است توجه نداشت و تصور می‌كرد افراد بدون آموزش لازم میتوانند روند جاری را کنترل كنند. (روزنامه لطلاعات، 9/5/1363)
چگونه میتوان از اعتیاد به مواد مخدر در نوجوانان جلوگیری کرد؟
پیشگیری در لغت به معنای جلوگیری و دفع آمده است.
در زمینه پیشگیری سه موضوع «انسان اعتیادپذیر»، «محیط اعتیادساز» و «عامل اعتیاد» را باید در نظر گرفت. در نتیجه، برای پیشگیری باید با توجه به ریشه اعتیاد در زمینه ها و موارد خاص با درایت تمام، دست كم، یكی از این علل را حذف كرد تا زنجیره اعتیاد از هم بپاشد. پیشگیری از اعتیاد باید در دو جهت مورد توجه قرار گیرد: طرف تقاضا و طرف توزیع. هر كدام از این دو جهت ویژگی های مخصوص به خود را دارند. راهكارهای پیشگیری از عرضه كننده، مجموعه فعالیت هایی می باشد كه از منبع تولید تا مصرف كننده را در برمی گیرد.
بخش دیگر، كه مربوط به فرد معتاد (تقاضاكننده) می باشد، جنبه وسیعی دارد. از این رو، ضروری است كه عوامل مستعدكننده گرایش به مواد مخدّر نظیر نابسامانی های خانواده، دوستان بد، مدرسه، و محل زندگی نامناسب مورد توجه قرار گیرند. دراینجا ابتدا به علل گرایش افراد به اعتیاد وسپس راههای پیشگیری مربوط به آنها را بیان می كنیم .
انواع شخصیت معتادان
به طور كلی، تقسیم بندی وجود دارد كه بیشتر روان شناسان پای بند آن هستند و آن تقسیم شخصیت معتاد به «نوروتیك»، «پسیكوتیك» و «سازمان نیافته» است. معتادان نوروتیك خودآزار و دیگرآزارند و دارای اختلای در روابط عاطفی و خانوادگی می باشند. از نظر روانی، این افراد با مصاحبه و رویارویی و نیز از طریق همدلی، اعتماد و اطمینان بخشیدن به آن ها باید تحت درمان قرار گیرند. معتادان پسیكوتیك، واقعیت گریز هستند، روانكاوی این گروه و كنترل پرخاشگری در آن ها بهترین راه درمان این گروه محسوب می گردد. معتادانی كه دارای رفتار سازمان نیافته هستند، قادر به برقراری ارتباط با واقعیت ها نیستند و ناكامی های خود را معلول محیط اجتماعی و خانوادگی دوران كودكی خود می دانند و بسیار خیال پرداز هستند. این گروه نیز از طریق روانكاوی فردی و گروهی تحت درمان قرار می گیرند.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید:
شخصیت معتاد و راههای غلبه بر آن
علل گرایش به اعتیاد در نوجوانان
علل گرایش به اعتیاد را می توان در سه قلمرو فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح كرد.
علل فردی
الف) مشكالت روانی
گروهی از افراد قدرت مقابله با مشكالت و ناكامی ها را ندارند و اعتیاد را راه نجات خود تلقّی می كنند. برای رهایی از ناراحتی‌ها، فشارهای روانی، بی اعتمادی به خویشتن و رفع هیجانات درونی در جستجوی پناهگاهی امن، به مواد مخدّر و یا مصرف داروهای روان گردان پناه می برند. این افراد فكر می‌كنند كه با مصرف مواد از گرفتاری‌های زندگی رهایی می‌یابند و دنیا را به نحو دیگری مشاهده می‌كنند، زیرا حالت تخدیری دارو و مواد مخدّر سبب میشود كه تا مدتی فرد معتاد نسبت به مسائل، مشكلات و واقعیت‌های زندگی بی تفاوت باشد.
یك دسته از افرادی كه بیشتر در معرض اعتیاد به مواد مخدر قرار می گیرند افراد افسرده هستند. افراد افسرده ضعف روانی دارند و به نوعی احساس خلاء شخصیتی می‌كنند. آنها به تصور خودشان، توان لذت بردن از دنیا را ندارند، همواره احساس ناتوانی و خستگی می‌كنند و خود را تهی از هرگونه توان و احساس مطلوب می‌دانند.
ب) كنجكاوی
عده‌ای با شركت در مجالس دوستانه زمانی كه می‌بینند دیگران از مواد مخدر استفاده می‌كنند حس كنجكاوی در آنها تحریك شده، به مصرف مواد گرایش پیدا می‌كنند. این امر منجر به مهیا شدن زمینه اعتیاد در فرد می شود زیرا ممكن است با اولین مرتبه استفاده در فرد احساس مثبتی ایجاد گردد و باعث تكرار این عمل شود. البته آنها غافل از این هستند كه این نوع لذت‌ها زودگذر و خانمانسوز می‌باشند.
دسته‌ای از افراد نیز برای كنجكاوی و ارزیابی خودشان با تصور اینكه با یكبار مصرف معتاد نمی‌شوند، و گاهی حتی برای اینكه قدرت خودشان را به دیگران ابراز دارند به مصرف مواد مخدر تن می‌دهند. احتمال معتاد شدن این افراد نیز بسیار است.
راهكارهای جلوگیری از اعتیاد در زمینه علل فردی
ایجاد تقویت و معرفی مراكز مشاوره روان شناسی به منظور آنكه افراد بتوانند به راحتی و بدون پرداخت هزینه مشکلات روانی خود را با آن مراكز در میان بگذارند.
خانوادهها باید با تشریح كامل اعتیاد و عوارض مصرف مواد مخدر به فرزندانشان، مشكالت روانی و افسردگی‌هایی كه پس از اعتیاد رخ میدهد همچنین عوارضی كه بر زیبایی و ظاهر افراد ایجاد می شود به آن ها متذكر شوند و از این طریق مانع گرایش و كنجكاوی افراد خانواده به سمت اعتیاد گردند.
آموزش به خانواده ها در جهت رفع مشكالت روانی فرزندانشان و اهمیت قایل شدن به خواسته های آنها.
حمایت از بیماران روانی و توجه به مراكزی مانند بهزیستی، تیمارستان ها و…
عضویت فرزندان در گروه های هنری، ورزشی و مانند آن، تا از این طریق آنهایی كه روحیه ضعیف و افسرده دارند، نقاط مثبت خود را بشناسند و استعدادهای خود را شكوفا نمایند.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید:
علل اجتماعی
برخی از علل اجتماعی كه در گرایش به سوی اعتیاد زمینه ساز و مؤثر می باشند عبارتند از:
دسترسی آسان به مواد مخدر. در دسترس بودن مواد مخدر علتی می باشد كه به همراه علل دیگر زمینه گرایش فرد را به اعتیاد ایجاد می نماید، به گونه ای كه اگر در فرد زمینه كجروی وجود داشته باشد و مواد مخدّر به آسانی در دسترس او قرار گیرد، از مصرف و توزیع آن دریغ نمی نماید. دسترسی به مواد مخدر به عوامل گوناگونی بستگی دارد، از جمله وضعیت جغرافیایی كشور، استان و محله جغرافیایی، نقش قوانین، نحوه اجرا و قاطعیت قوانین، و برنامهریزیهای مسئولین برای مهار مواد مخدر.
بیكاری و اعتیاد.عامل بیكاری به طور غیرمستقیم به گرایش فرد به سوی اعتیاد می انجامد. بیكاری از سویی، به فقر شخص و از سوی دیگر، سبب ایجاد بیماری های روانی، افسردگی، ضعف اعتماد بنفس، و از بین رفتن امیدواری می شود كه در نهایت، به اعتیاد شخص منجر می گردد. فرد به دلیل بیكاری و نداشتن درآمد آبرومند به خرید و فروش مواد مخدر روی می‌آورد و برای خود شغلی كاذب ایجاد می‌نماید. یكی از نتایج اشتغال، فقدان فرصت برای ارتكاب جرم است. بیكاری منجر به افزایش اوقات فراغت فرد میشود و چنانچه برای اوقات فراغت افراد برنامه ریزی‌های منطقی و مناسبی اتخاذ نشده باشد زمینه گرایش به اعتیاد برای آنان مهیا میشود، چرا كه در این فرصت فرد با منحرفان و معتادان آشنا می‌گردد و به آنها می‌پیوندد. پس میتوان نتیجه گرفت كه بیكاری یك عامل زمینه‌ای است كه می‌تواند در كنار عوامل دیگر، مانند فقر، موجب روی آوری فرد به سوی اعتیاد گردد.
برخی از راهكارهای جلوگیری از اعتیاد
ایجاد زمینه اشتغال برای همه اقشار جامعه.
ارتقای فرهنگی افراد جامعه از طریق ارتقای سطح آموزش.
كنترل شدید مرزهای كشور.
توجه به امكانات مورد نیاز مردم ساكن محیط‌های دورافتاده و پایین شهر، و ایجاد امكانات رفاهی، تفریحی، سینما، استخر، شهربازی و… كه متناسب با نیاز و وضعیت مردم آن مناطق باشد.
ایجاد امكانات رفاهی و مشاغل مورد نیاز روستاییان در روستاها برای جلوگیری از مهاجرت آنها به شهرها.
جداسازی معتادان در زندانها از بقیه مجرمان.
آگاه سازی خانوادهها در زمینههای علائم فرد معتاد و عوامل گرایش فرد به اعتیاد، نحوه تهیه و محل مصرف مواد، موارد شایع در منطقه زندگی، و عوامل و موقعیتهایی كه سبب مصرف مواد میشود، تا از این طریق خانوادهها بتوانند از اعتیاد اعضایشان خودداری نمایند.
نمایش دادن دوستیهای ناباب و عواقب حاصل از آن، از طریق فیلم و رسانههای دیگر.
حمایت از دانش آموزان معتاد و تربیت و اصلاح آنان، به منظور بازگشت به جامعه.
تلاش صدا و سیما برای بیان عواقب اعتیاد به مواد مخدر از طریق ساختن فیلم، میزگرد، جلسات مشاورهای و. …
نمایش دادن فیلمها و سریالهای سازنده كه رابطه دین‌داری و دوری از اعتیاد را مشخص میسازد .
خلاصه شده از: درسنامه اعتیاد و راه های پیشگیری از آن/دانشگاه ایلام/عکس اصلی از انجمن معتادان گمنام ایران