وسوسه مصرف بعد از ترک اعتیاد
نبردی سخت برای هوشیاری
تحریریه اعتیاد
«وسوسه مصرف مواد دارم»؛ برای یک معتاد این جمله چندان غریبه نیست. در اینطور مواقع چاره چه خواهد بود؟ شاید اولین راه‌حلی که به ذهنتان می‌رسد، بی‌اهمیت کردن وسوسه و رد شدن از آن باشد. و یا حتی درپی راه‌حلی ساده‌تر، به‌دنبال استفاده از قرص تنفر از مواد مخدر و قرص ضد وسوسه اعتیاد (بوپرنورفین و نالتروکسان؛ بدون تجویز پزشک، اکیدا توصیه نمی‌گردد) باشید.
اما آیا این اقدامات در درمان وسوسه و جلوگیری از لغزش موثر است؟ وسوسه مصرف بعد از ترک اعتیاد، همیشه یکی از چالش های اصلی یک معتاد پس از ترک است. آیا میتوان از لغزش پیشگیری کرد؟ در صورت لغزش چه اقداماتی می‌بایست انجام داد؟ با مجله اعتیاد همراه شویم تا پاسخ این پرسش‌ها را بیابیم.
وسوسه مصرف چیست؟
وسوسه مصرف را میتوان اشتیاق بسیار قوی برای تکرار تجربه سرخوشی و نشئگی مواد مخدر یا مشروب، تعریف کرد. وسوسه آخرین حلقه از زنجیره افکار در مصرف مواد مخدر است؛ پاسخ به مشوق‌ها، انحراف فکری و اشتغال فکری.
وسوسه مصرف ممکن است چند دقیقه و یا چند ساعت به‌طول انجامد. اما در صورت غلبه کردن بر آن، هربار زمان وسوسه شدن کاهش می‌یابد. وسوسه اغلب یک مبارزه مادام العمر و مزمن با مواد مخدر است.
اعتیاد هم یک شرایط فیزیکی و هم روانی است. بیشتر اوقات، مواجهه با وجوه فیزیکی اعتیاد بسیار آسان‌تر از مبارزه با وجوه روانی‌اش است. به همین خاطر است که غلبه بر وسواسِ مصرف مواد یا الکل تا حد زیادی یک فرایند روانی و احساسی است. وقتی شما به مواد یا الکل اعتیاد دارید، زندگی شما حول محور آنها می‌چرخد. شما یا در حال خرید یا مصرف مواد هستید یا ویارش را دارید. وقتی وارد فرایند درمانی می‌شوید، شاید دیگر در پی مواد نباشید و مصرف نکنید، اما هنوز ویارش را دارید. حتی اگر میل شدید شما به مصرف مواد از بین برود، فکر شما عمدتاً متمرکز بر مواد و تأثیر آن بر زندگی‌تان است.
تعریف وسوسه در اعتیاد
به طور کلی، وسوسه در پاسخ به علائمی که پاداشی قریب الوقوع را نشان می‌دهند شکل می‌گیرد. بسیاری از رفتارها، اعم از انسانی یا حیوانی، توسط محرک‌های شرطی و نشانه‌هایی در محیط کنترل می‌شود که پاداش‌ها را پیش‌بینی می‌کند. بر همین اساس فرد معتاد به مواد مخدر، بیشتر از افراد غیر معتاد به سیگنال‌هایی که با اعتیاد خود در ارتباط هستند جذب می‌شوند. یکی از دلایل عمده مصرف مواد مخدر عدم توانایی در ارزیابی درست میزان وسوسه‌ای است که شخص از عهده تحمل آن برمی‌آید. اکثر افراد با تعصب در توانایی خویشتنداری، احتمالا درگیر یک رفتار تکانشی و اعتیادی می‌شوند.
وسوسه مصرف مواد مخدر ممکن است در ادامه شرایط و مناسبت‌های جسمی و روحی زیر اتفاق بیفتد:
درد عاطفی و شرایط روانی
درد جسمی
استرس
ترک دارو
بازگشت به اعتیاد پس از ترک
وقتی سفر بهبودی را آغاز می‌کنید و در نبردی سخت برای هوشیاری پیروز می‌شوید چیزهای زیادی برای درک احساسات خوب دارید. پس از طی برنامه‌های توان‌بخشی و سم‌زدایی، احتمالاً چشم به راه زندگی جدید خود و تحقق وعده‌های شادی هستید که به همراه خواهد آورد. با این حال تصور اینکه ممکن است این پاکی از مواد برای همیشه دوام نیاورد، می‌تواند ویرانگر باشد. اما اعتیاد یک بیماری است و مانند همه بیماری‌ها، عود مجدد آن دور از ذهن نیست. افرادی که اعتیاد به مواد مخدر داشته‌اند ممکن است پس از پاکی بارها لغزش کنند و بیماریشان عود کند. در صورت بروز چنین اتفاقی، فرد باید در اسرع وقت مجدداً تحت درمان قرار گیرد.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
نادیده گرفتن نشانه‌های هشدار دهنده باعث لغزش می‌شود
بهترین روش ترک اعتیاد به تریاک
عود کردن چیست؟
عود کامل بیماری اعتیاد هنگامی است که فرد پس از یک دوره هوشیاری به مصرف دوباره مواد مخدر روی آورد. اما در واقع به محض اینکه فرد به مصرف مواد مخدر فکر می‌کند، فرآیند عود بیماری آغاز شده است. بسیاری از افرادی که از اعتیاد بهبود می‌یابند به طور مداوم با خطر عود روبرو می‌شوند. آنها به اشتباه باور می‌کنند که اکنون به اندازه کافی قدرت یکبار مصرف مواد مخدر را دارند. ممکن است برخی در ورای ذهنشان بدانند که انجام این کار می‌تواند شروع مشکلات آنها باشد اما پیشرفته شدن وسوسه مصرف در ذهن، می‌تواند برای عود کامل، کافی باشد.
بازگشت به اعتیاد پس از ترک برای بعضی از افراد، احساس گناه و عدم مصرف مجدد از آن را به دنبال دارد. اما برای برخی اینطور نیست. آنها ممکن است باور کنند که مواد مخدر و یا الکل تنها راه‌حل مهار احساسات منفی است. این باور غلط می‌تواند منجر به عود کامل شده و فرد به مصرف غیرقابل کنترل برگردد. لازم به ذکر است که عود بیماری و مصرف مجدد برخی از مواد، می‌تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد.
درک چگونگی عود بیماری یک استراتژی مهم پیشگیری است زیرا شما یاد می گیرید که علائم را تشخیص دهید و البته قبل از شروع استفاده مجدد ، آن را به درستی اصلاح کنید. طبق مدل توسعه یافته توسط مارلات و گوردون، عود بیماری با یک وضعیت پر خطر آغاز می شود که به دنبال آن یک واکنش مقابله‌ای ضعیف به وجود می‌آید. وقتی این اتفاق می‌افتد، کاهش خودکارآمدی را تجربه می‌کنید و بیشتر مستعد لغزش، یا یکبار مصرف دارو، مواد یا الکل هستید.
اقدامات پس از لغزش
چه در گذشته لغزش کرده باشید یا خیر، مهمترین چیزی که الان باید بخاطر بسپارید این است که لغزش ممکن است اتفاق بیفتد. لغزش به معنای شکست ابدی شما نیست و آن‌چه در لحظات پس از لغزش از اهمیت بیشتری برخوردار است نحوه پاسخگویی شماست. به یاد داشته باشید، عود بیماری در مقابل بهبودی خیلی بزرگ نیست. اگر شما یا یکی از عزیزانتان لغزش کرده‌اید، با دانستن نحوه برخورد با آن می‌توانید از عقب‌ماندگی‌های آینده جلوگیری کرده و به روند بهبودی بازگردید.
-کمک گرفتن از خانواده و دوستان بهبودی:
جستجوی حمایت از خانواده، دوستان و سایر افراد هوشیار می‌تواند با تأثیرات مثبت خود، به شما یادآوری کند که تنها نیستید. دوستان هوشیار نیز ممکن است در مورد چگونگی پیشگیری از لغزش، مشاوره و راهنمایی ارائه دهند.
-حضور در یک گروه خودیاری:
حضور در گروه‌های دوازده مرحله‌ای نظیر الکلی‌های گمنام و معتادان گمنام، می‌تواند یک مکان مناسب برای صحبت در مورد لغزش شما و فرصتی برای یادگیری در مورد چگونگی کنار آمدن دیگران با موارد مشابه را فراهم کند.
-اجتناب از مشوق‌ها:
قرار گرفتن مجدد در محیط‌های مصرف مواد مخدر اندکی پس از لغزش، می‌تواند اشتیاق شما به مواد مخدر را افزایش دهد. برای جلوگیری از ادامه عود بیماری، بهتر است تماس با ماشه را به حداقل برسانید.
-تعیین مرزهای سالم:
مرزها محدودیت‌هایی هستند که ما برای محافظت از خود در برابر آسیب تعیین می‌کنیم. از جمله موارد تعیین مرزهای سالم میتوان به پرهیز از تماس با افراد منفی‌باف و جلوگیری از حضور در موقعیت‌های مضر اشاره کرد. شما می‌توانید با تعیین مرز در برابر افرادی که به شما فشار می‌آورند تا از مواد مخدر استفاده کنید، شروع کنید.
-مراقبه:
مراقبه از نظر عاطفی و جسمی بعد از عود بسیار مهم است. مراقبه می‌تواند با کاهش تنش و استرس به شما در بهبودی مجدد عود کمک کند و می‌تواند هر فعالیتی باشد که برای شما لذت ایجاد کند، مانند یوگا، مدیتیشن، ورزش، مطالعه و خوردن غذاهای سالم.
-تفکر در مورد لغزش:
کمی وقت بگذارید و به چگونگی وقوع لغزش فکر کنید. قبل از عود چه اتفاقی افتاد؟ آیا قبل از استفاده سعی کردید از راه‌های دیگری استفاده کنید؟ به جای مصرف چه کاری می‌توانستید انجام دهید؟
تدوین برنامه پیشگیری از عود به عنوان یک راهنما برای کمک به شما در هوشیاری باقی می‌ماند. نوشتن یک طرح دقیق که به طور خلاصه عوامل تحریک شما برای استفاده از مواد مخدر را نشان می‌دهد، حداقل ۳ مهارت مقابله‌ای که می‌دانید به شما کمک می‌کند تا با استرس مقابله کنید و لیستی از افراد در سیستم پشتیبانی خود را که می‌توانید برای کمک با آنها تماس بگیرید، در نظر داشته باشید. اگر به انجمن ای‌ای یا ان‌ای ملحق شده‌اید حتما با راهنمای خود در تماس باشید.
اگر اخیراً وارد درمان اعتیاد شده‌اید و عود کرده‌اید، به این معنی نیست که درمان شما ناموفق بوده است. مشابه سایر بیماری‌های مزمن ، لغزش و مصرف دوباره مواد به سادگی نشان می‌دهد که شما باید دوباره وارد معالجه شوید یا دوره فعلی برنامه بهبودی خود را تنظیم کنید. مشارکت مجدد در یک برنامه درمانی می‌تواند به شما کمک کند تا دوباره از مصرف مواد مخدر یا الکل دست بکشید و خطر را کاهش دهید.
روش‌های کنترل وسوسه
بدون دانش و آگاهی کافی، مقاومت در برابر وسوسه در خارج از یک محیط کنترل شده بسیار دشوار خواهد بود. اما روش‌هایی وجود دارد که می‌توانید آنها را کنترل کرده و از وسوسه جلوگیری کنید. ما لیستی از کارهایی را که می‌توانید برای کمک به مقاومت در برابر وسوسه و ماندن در مسیر هوشیاری انجام دهید، گردآوری کرده‌ایم.
شناسایی مشوق‌ها (راه‌اندازها):
مهمترین قدم برای جلوگیری از وسوسه درک این است که در وهله اول وسوسه شما از چیست؟ مصرف مواد مخدر اغلب از طریق برخی محرک‌ها همچون بو، طعم و یا آهنگی خاص یادآوری می‌شود. این محرک‌ها می‌توانند بسیار قدرتمند باشند، زیرا به واسطه مصرف مواد مخدر، مسیرهای شیمیایی خاصی در مغز شکل گرفته‌اند.
حواس‌پرتی ساختگی:
تمایل به عود می‌تواند به طور ناگهانی و با شدتی طاقت‌فرسا رخ دهد. اگر فقط روی وسوسه مصرف خود متمرکز شوید؛ مقاومت در برابر آن تمام تمرکز ذهنی شما را می‌گیرد. در این شرایط یافتن کار دیگری که می‌توانید برای ترغیب ذهن خود انجام دهید توصیه می‌شود. ورزش ابزاری کاملاً تحقیق شده و راهی عالی برای کمک به مقاومت در برابر وسوسه است.
درمان فردی:
درمان فردی و مشاوره با افراد متخصص آموزش دیده می‌تواند به شما در شناسایی عوامل محرک، یادگیری تکنیک‌های جدید برای تغییر الگوهای فکری و داشتن فضای امن برای بحث در مورد اعتیادتان کمک کند.
تشکیل یک شبکه پشتیبانی:
افرادی را بیابید که درباره شما قضاوت نمی‌کنند و در صورت نیاز می‌توانید به آنها اعتماد کنید. به منظور پیشگیری از لغزش، با آنها ارتباط برقرار کنید تا وسوسه را بدون عود مجدد پشت سر بگذارید. مانند: راهنما در انجمن‌های ای‌ای و ان‌ای.
اقرار صادقانه
بلند گفتن چیزی که شما را وسوسه می‌کند؛ برای مثال، مشارکت در جلسات انجمن معتادان گمنام می‌تواند به شما کمک کند تا بر روی هر یک از جنبه‌های تمایل خود تمرکز کنید. همچنین می‌تواند به تقویت روحیه شما کمک کند، زیرا می‌دانید که به زودی دیگر چنین احساسی نخواهید داشت و همه چیز به حالت عادی برمی‌گردد.
جملات انگیزشی
♠ مسیر بهبودی گامی به سوی کنترل مجدد زندگی شما است. دیگر نیازی نیست که برده بیماری اعتیاد باشید. با هوشیاری، می‌توانید آن حس آزادی را که مدت‌ها پیش احساس می‌کردید از دست داده‌اید، به دست آورید.
♠ گرچه صعود در سربالایی ممکن است در ابتدا غیرممکن به نظر برسد، اما نتیجه نهایی یکی از با ارزش‌ترین دستاوردهایی است که تجربه خواهید کرد. این پاداش بازیابی زندگی شما و رسیدن به پتانسیل واقعی شماست و سخت کوشی در آن کاملاً ارزشمند است.
♠ همه ما لیاقت شاد بودن و زندگی کامل خود را داریم. ارزش خود را به عنوان یک انسان در آغوش بگیرید و هرگز به چیزی کمتر از زندگی سالم، شاد و هوشیار که لیاقت آن را دارید، بسنده نکنید.
سخن آخر
بعد از ترک اعتیاد، وسوسه مصرف در اکثر معتادان بهبود‌یافته وجود دارد و با استفاده از روش‌های درمانی مانند برنامه معتادان گمنام میتوان فرایند بهبودی را با موفقیت ادامه داد. باید پذیرفت که رنج هم بخشی از زندگی است و باعث رشد و پیشرفت انسان می‌شود. یکی از دلایلی که بعضی‌ها لغزش کرده و دوباره الکل یا دراگ مصرف می‌کنند، این است که ویارها غافلگیرشان می‌کند و نمی‌دانند در مواجهه با آن چه باید بکنند. شما باید بدانید که این حالت‌ها طبیعی است و هر کس که مجبور شده سم‌زدایی کند یا فرایند بهبودی را پشت سر بگذارد، آن را تجربه کرده است. کلید هوشیار ماندن در این دوران، به رسمیت شناختن این رنج‌ها و جدال‌ها و داشتن برنامه‌ای از پیش برای زمانی است که ویارها از راه می‌رسند.
نگارنده: منصور نخعی/مجله اعتیاد