در فرایند سم‌زدایی از الکل یا مواد مخدر چه اتفاقی می‌افتد؟
سم‌زدایی از بین رفتن تمام مواد بیگانه در بدن و کنترل علائم ترک در مدت زمانی مشخص است
تحریریه اعتیاد
وقتی فردی به طور منظم یا مکرر ماده‌ای را مصرف می‌کند، به احتمال زیاد در طول زمان به آن وابستگی فیزیکی پیدا می‌کند. وابستگی فیزیکی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن به طور طبیعی خودش را با حضور یک ماده مخدر تطبیق می‌دهد و وقتی این وابستگی به دراگ بخصوص کاملاً نهادینه می‌شود بدن برای اینکه بتواند به طور طبیعی کار کند به آن نیاز دارد، یعنی حتماً باید آن را دریافت کند.
سم‌زدایی چیست؟
سم‌زدایی فرایندی است که از طریق آن هرچه ردپای الکل و ماده مخدر در بدن باشد از بین می‌رود و باعث می‌شود که فرد وابسته یا معتاد به لحاظ فیزیکی در حالت طبیعی و پایدار قرار بگیرد و برای بهبودی و/یا روان‌درمانی آماده شود.
وقتی در فرایند سم‌زدایی این مواد کم‌کم از بدن کم و خارج می‌شود، مغز مجبور می‌شود خودش را با کاهش ناگهانی آن تطبیق دهد. که این باعث می‌شود فرد در حال سم‌زدایی یک سری علائم ناخوشایند را که به آن می‌گویند «علائم ترک» تجربه کند.
هدف از فرایند سم‌زدایی به حداقل رساندن اثر منفی علائم ترک و راحت‌تر کردن و ایمن کردن این فرایند تا جای ممکن است. مؤثرترین نوع سم‌زدایی آن است که با دارو و نظارت متخصصان آموزش‌دیده در این امر انجام شود. که این معمولاً در یک مرکز تخصصی سم‌زدایی یا مجموعه‌ای تحت نظارت پزشکان، روانشناسان، پرستاران و دیگر متخصصان سلامت و بهداشت عمومی میسر خواهد شد. کم پیش می‌آید سم‌زدایی مستقل و انفرادی موفقیت‌آمیز شود و در افرادی که سعی می‌کنند به تنهایی و مستقلاً سم‌زدایی را انجام دهند این احتمال هم وجود دارد که یک سری عوارض اضافی ترک را تجربه کنند و از ناکامی مکرر تلاش ناامید شوند و اصلاً انگیزه خود را برای ترک از دست دهند.
به گفته مؤسسه ملی سوء مصرف مواد، سم‌زدایی از بین رفتن تمام مواد بیگانه در بدن و کنترل علائم ترک در مدت زمانی مشخص است.
همان‌طور که مراکز ترک مدل‌های مختلفی دارند، سم‌زدایی از مواد هم به چند طریق انجام می‌شود که هر کدام برای برآورده کردن نیازهای یک نوع بخصوص اعتیاد و یک فرد بخصوص تعریف و طراحی شده است.
در فرایند سم‌زدایی از الکل یا مواد مخدر که به کمک دارو انجام می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد؟
ارزیابی پزشکی
در اولین مرحله سم‌زدایی، بیمار را ارزیابی پزشکی می‌کنند تا به درستی نیازهای خاص شخص او را تشخیص دهند. در جریان این ارزیابی، یک متخصص تمام اطلاعات مربوط به سابقه پزشکی بیمار و جزئیات مربوط به اعتیاد او را جمع‌آوری می‌کند و از همین استفاده می‌کند تا یک برنامه سم‌زدایی شخصی برای او طراحی کند.
ترک
وقتی الکل یا مواد به تدریج از بدن بیمار کم می‌شود، معمولاً یک سری علائم ترک خودش را نشان می‌دهد. نوع علائم ترکی که بیمار تجربه می‌کند و شدت آن به مدت زمان وابستگی و اعتیاد فرد به الکل یا ماده مصرفی، نوع ماده مصرفی، میزان مصرف و سلامت روحی و جسمی کلی او بستگی دارد.
دانستن این نکته مهم است که تجربه سم‌زدایی در هر فرد منحصر به فرد است و هر بار سم‌زدایی تازه برای افراد، صرف‌نظر از آنکه پیش از آن سم‌زدایی را تجربه کرده یا نکرده باشند، کاملاً متفاوت خواهد بود.
علائم ترک می‌تواند صورت‌های فیزیکی و روانی گوناگونی داشته باشد.
علائم فیزیکی ترک می‌تواند شامل:
تهوع، اسهال و استفراغ
لرزش و لغزش
تعریق
آبریزش بینی
دمای بالای بدن یا احساس سرما
افزایش ضربان قلب
افزایش فشار خون
سردرد
دردهای شکمی
درد عضله و استخوان
خستگی
کابوس‌های واضح و ناخوشایند باشد.
علائم روانی ترک ممکن است شامل:
کج‌خلقی
اضطراب
گیجی
پارانویا
بی‌خوابی
افسردگی
سراسیمگی
عدم تمرکز
دمدمی‌مزاجی شدید
عطش شدید نسبت به ماده مصرفی باشد.
شدیدترین علائم ترک هم می‌تواند شامل:
توهم
هذیان
تشنج باشد
تجویز دارو
در کلینیک‌ها و مراکز درمانی در فرایند سم‌زدای برای آنکه به بیماران کمک کنند ترک را راحت‌تر از سر بگذرانند {در صورت لزوم} مقدار مشخصی دارو برایشان تجویز می‌کنند. البته هیچ دارویی نمی‌تواند جلو تمام علائم ترک را بگیرد، اما بعضی داروها می‌تواند به کاهش اضطراب، افسردگی، تنظیم خواب و خنثی کردن سایر عوارض تا جای ممکن کمک کند.
مراقبت بیست و چهار ساعته
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که در فرایند سم‌زدایی مراقبت مهربانانه و حامیانه برای داشتن یک سم‌زدایی موفق و رسیدن به بهترین نتایج ممکن برای بیماران به اندازه دارو مهم است. بنابراین در دوران سم‌زدایی در مراکز متخصص بیماران از نظارت و مراقبت بیست و چهار ساعته دقیق برخوردار خواهند بود.
سم‌زدایی چقدر زمان می‌برد؟
به طور میانگین، فرایند سم‌زدایی معمولاً بین هفت تا ده روز طول می‌کشد. اما این می‌تواند در افراد مختلف تغییر کند و به یک سری عامل دیگر نیز بستگی دارد:
اینکه بیمار چه میزان الکل یا مواد مصرف می‌کرده است
شدت علائم ترک او
عملکرد فیزیکی و روحی او
بعد از سم‌زدایی، بیماران آماده خواهند بود به یک برنامه الکل یا مواد درمانی بپیوندند که در آن تحت روان‌درمانی جدی قرار بگیرند. که معمولاً در یک برنامه بیست و هشت روزه انجام می‌شود.
بیشتر مراکز درمانی، برنامه‌های دوازده‌قدمی همچون ا‌ی‌ای (انجمن الکلی‌های گمنام) یا ان‌ای (انجمن معتادان گمنام) را در فرایند بهبودی‌شان اجرا می‌کنند. برنامه دوازده‌قدمی را پایه‌گذاران انجمن الکلی‌های گمنام بنا نهادند تا برای غلبه بر اعتیاد به مشروب، اصولی را به وجود بیاورند. این برنامه در سال‌های اولش به اندازه‌ای موفق عمل کرد که سایر گروه‌های حامی اعتیاد هم ترغیب شدند برای غلبه بر اعتیادها یا رفتارهای اعتیادزای دیگر آن را به کار بگیرند.
سم‌زدایی بدون دارو: ترک ناگهانی
با اینکه بسیاری از افراد بر این باورند که می‌توانند به یکباره و به تنهایی بدون کمک دارو یا هر گونه کمک دیگری مواد مصرفی یا رفتار اعتیادگونه‌شان را ترک کنند، حقیقت این است که درصد بسیار کمی از این افراد در این راه موفق می‌شوند. صرف‌نظر از میزان اراده و مصمم بودن آنها، وقتی فرد به ماده یا رفتاری وابستگی پیدا می‌کند باید با خواسته‌های بدن و درگیری ذهنی که به واسطه آن ماده یا رفتار در او به وجود آمده است مبارزه کند.
آیا ترک ناگهانی فکر خوبی است؟
اگر قصد دارید مواد ترک کنید، سم‌زدایی ناگهانی شاید راه‌حل سریع و کم‌دردتری به نظر بیاید. جز این می‌توانید در خلوت خانه خودتان به دور از نگاه موشکافانه و قضاوت دیگران این کار را انجام دهید.
اما از طرفی، روش ترک ناگهانی شاید خطراتی را در بر داشته باشد که هم به سلامت و هم توانایی شما برای حفظ و ماندن در هوشیاری آسیب برساند. در اعتیاد به مواد به عنوان یک بیماری مزمن احتمال بازگشت به مصرف بسیار زیاد است. سم‌زدایی انفرادی بدون راهنما، حمایت یا کمک از سوی دیگران ممکن است این خطر را افزایش دهد. عطش درونی نسبت به ماده مصرفی آن‌قدر زیاد است که بتواند شما را سست کند و دوباره به مصرف بازگرداند.
علاوه بر این، علائم ترک هم شاید آن‌قدر شدید و سخت باشد که ترجیح دهید برای تلطیف و تعدیل آن دوباره لغزش کرده و مصرف کنید. و لغزش اگر شما را نکشد بسیار زیانبار خواهد بود.
عواقب ترک ناگهانی (یابویی)
از آنجا که دستگاه عصبی شما وابستگی بسیار زیادی به ماده مصرفی‌تان پیدا کرده است، ترک ناگهانی یعنی اقدام به ترک به تنهایی و انفرادی می‌تواند خطرناک باشد. وقتی این مواد خیلی سریع از بدن خارج می‌شوند ممکن است مشکلات قابل توجه و گاهی مرگبار مثل تشنج و عارضه قلبی برای شما به همراه بیاورند.
علاوه بر این، موادی همچون مورفین‌ها، آمفتامین‌ها و نیکوتین که وابستگی فیزیکی شدیدی به وجود نمی‌آورند ممکن است علائم ترک شدید و مشقت‌باری در بر داشته باشند و ترک انفرادی و ناگهانی را برای شما ناخوشایند و به لحاظ احساسی طاقت‌فرسا بنمایند.
برای اطلاعات بیشتر به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌های زیر را در همین رابطه در مجله اعتیاد بخوانید:
مواجهه با کمبودهای شخصیت در بهبودی