تحقیقی تازه از علائم «اعتیاد به تیک تاک» می‌گوید
چرا شبکه اجتماعی تیک‌تاک بین نوجوان‌ها محبوب است؟
تحریریه اعتیاد
بررسی اعتیاد تیک تاک موضوع تحقیقات گسترده‌ای بود که توسط پروفسور اسمیت از دانشگاه ترینیداد و توباگو انجام شد و نتایج باارزشی به دست آمد. شاید در ظاهر این‌طور به نظر برسد که کاربران، تیک تاک را به شکلی بی‌دردسر و بی‌مشکل استفاده می‌کنند. اما این تحقیق نشان می‌دهد که خطر سوء‌مصرف مسئله‌ساز وجود دارد و می‌تواند با خود یک سری رفتار معتادگونه به بار بیاورد که به طور بالقوه تأثیر منفی روی زندگی روزمره کاربران بگذارد.
در زمانهای زندگی می‌کنیم که ایجاب می‌کند به همه متعلقات امروزی‌اش اعتیاد پیدا کنیم. این خاصیت دنیای مدرن است و از زمان تلویزیون تا به حال با ما همراه است و معلوم نیست در آینده به چه شکل پیش خواهد رفت. امروز دیگر به جز مواد مخدر و مشروب، بی‌شمار رفتار، ماده یا چیز مصرفی دیگر هم، بسته به رویکرد ما، میتوانند اعتیادزا باشند. از غذا، ورزش یا حتی کار گرفته تا گوشی‌های هوشمند، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، همه اینها در صورت سوء‌مصرف میتوانند به اعتیادهای سنگین و گاه خطرناک تبدیل شوند. این ابزارها میتوانند زندگی ما را همچون اعتیادهای سنگین به مواد و الکل به‌کل تحت‌الشعاع قرار دهند. می‌توان گفت تا حد زیادی داده‌اند. به‌خصوص از همه‌گیری کووید تا به حال که شکل تحمیلی آن به زندگی‌های همه ما مشکلات و رفتارهای اعتیادگونه مضری را در بسیاری از ما به وجود آورده است.
به همین خاطر دانشمندان و متخصصان امر روزبه‌روز بیشتر در حال کشف و شناسایی این اعتیادها و نشانه‌هایشان و البته یافتن راهکاری برای درمان‌شان هستند. حالا دیگر فقط انجمن‌های گمنام مخصوص الکلی‌ها و معتادان نداریم، در ازای تک‌تک این اعتیادها انجمنی درمانی پا گرفته یا اگر هنوز نگرفته، در آینده نزدیک شکل می‌گیرد.
میان تمام این اعتیادهایی که امروز به واسطه اینترنت و به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی گریبان ما را گرفته است، به تازگی تحقیقی انجام شده است که بعضی رفتارهای ناشی از اعتیاد به شبکه اجتماعی جوان‌پسند تیک تاک Tic Toc را شناسایی کرده است که بعد از وابستگی به این اپلیکیشن ویدیویی وایرال در افراد پدیدار می‌شود.
تیک تاک یک میلیارد کاربر دارد
بله، درست متوجه شدید. به غیر از اعتیادهای جورواجوری که ممکن است اسمش به گوش‌مان خورده باشد، دانشمندان حالا بر این باورند که اعتیادی خاص یک شبکه اجتماعی، تیک تاک، وجود دارد که نشانه‌هایش را می‌توان در کاربران این شبکه مشاهده کرد.
حقیقت این است که تیک تاک تا به حال نسبت به سایر شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک، اینستاگرام و توییتر، که میتوانند کاربران زیادی را از طیف‌های سنی و فرهنگی مختلف به خود جذب کنند، زیاد مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است. اما نتایج تحقیق تازه نشان می‌دهد که استفاده بیش از اندازه آن می‌تواند منجر به بروز رفتارهای وسواس‌گونه و غیرارادی در افراد شود.
تروی اسمیت از دانشگاه ترینیداد و توباگو، اطلاعات مربوط به ۳۵۴ دانشجو را که شامل ۱۷۳ کاربر تیک‌تاک و ۳۱۳ کاربر فیسبوک می‌شد، تجزیه و تحلیل کرد.
کاربران فیسبوک پرسشنامه‌ای را پر کردند که به مقیاس اعتیاد به فیسبوک برگن معروف است و پنج ویژگی اصلی اعتیاد را ارزیابی می‌کند؛ برجستگی، تعدیل روحیه، تحمل، ترک، کشمکش و لغزش.
در مقیاس اعتیاد به فیسبوک، ویژگی‌ها عبارتند از داشتن افکار وسواس‌گونه درباره‌ی فیسبوک، احساس نیاز به استفاده بیشتر و بیشتر از فیسبوک، استفاده از فیسبوک برای فراموش کردن مشکلات شخصی، تلاش برای محدود کردن استفاده از فیسبوک و شکست خوردن، احساس ناراحتی یا کلافگی در صورت دوری از فیسبوک، و استفاده بی‌رویه از فیسبوک به طوری که تأثیر منفی روی تحصیل یا کار افراد بگذارد.
برای این تحقیق، نسخه‌ای از این مقیاس استفاده شد که در آن جای فیسبوک و تیک تاک با هم عوض شد.
کسانی که بر اساس این مقیاس امتیاز بیشتری کسب کردند، با شدت بیشتری از تیک‌تاک استفاده می‌کردند، و در حالی که بیشتر کاربران (۶۸.۲ درصد) در دسته «بی‌خطر» اعتیاد به تیک تاک قرار گرفتند، ۲۵.۴ درصد در دسته «کم‌خطر» و 6.4 درصد در دسته «خطرناک» قرار گرفتند. در حال حاضر، تیک تاک یک میلیارد کاربر در سرتاسر جهان دارد.
گزارش دکتر اسمیت ریسک‌های اعتیاد به تیک تاک را بررسی می‌کند.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
انواع اعتیاد به فضای مجازی و اینترنت و راه‌های درمان
نشانه‌های اعتیاد به تیک تاک
دکتر اسمیت در این خصوص می‌گوید: «شاید در ظاهر این‌طور به نظر برسد که کاربران تیک تاک را به شکلی بی‌دردسر و بی‌مشکل استفاده می‌کنند، اما این تحقیق نشان می‌دهد که خطر سوء‌مصرف و مصرف مسئله‌ساز وجود دارد و می‌تواند با خود یک سری رفتار معتادگونه به بار بیاورد که به طور بالقوه تأثیر منفی روی زندگی روزمره کاربران بگذارد.»
این تحقیق همچنین بر این نکته تأکید کرد که به جز شباهت‌های میان فرایند شکل‌گیری اعتیاد در مصرف فیسبوک و تیک‌تاک، تفاوت‌های فاحشی نیز در شکل نمود، نشانه‌ها و شدت مصرفی که در استفاده مسئله‌ساز و استفاده معمولی پدیدار می‌شود، وجود دارد. به عنوان مثال، یک کاربر می‌تواند در استفاده از یک پلتفرم بخصوص نشانه‌های مصرف مسئله‌ساز را داشته باشد و همان واکنش ناهنجار را در سطح گسترده‌تر رسانه‌های اجتماعی از خود بروز ندهد.
دکتر اسمیت درباره نشانه‌های اعتیاد به تیک تاک در کاربر می‌گوید بارزترین این نشانه‌ها این است که کاربر در صورت دور بودن و عدم دسترسی به شبکه‌های اجتماعی احساس خشم، کج‌خلقی، اضطراب یا ناراحتی فراوان را تجربه خواهد کرد.
نونو البِکِرکی، رئیس مشاوره درمان گروه درمان اعتیاد بریتانیا، در این خصوص می‌گوید: «اعتیاد به تیک‌تاک بدون شک یک مسئله جدی و واقعی است. متأسفانه آنچه در این تحقیق به آن پرداخته نشد، میزان وابستگی جامعه به اینترنت از زمان همه‌گیری کووید تا به حال است. ما به واسطه همه‌گیری و قرنطینه‌های خانگی و دوری از هم و اجتماع مجبور شدیم فقط و فقط به فضای آنلاین پناه ببریم، چه در زندگی‌های شخصی و چه کاری‌مان. شبکه‌های اجتماعی‌ای همچون تیک تاک به یک جور فرار از واقعیت برای بسیاری از ما به‌خصوص نسل جوان‌مان تبدیل شد. اما مثل تمام عادت‌ها و اعتیادها، آنچه می‌تواند صرفاً از یک تفریح بی‌خطر و بی‌آزار شروع شود این قابلیت را دارد که خیلی سریع به معضلی جدی‌تر تبدیل شود.»
اقدامات پیشگیرانه
نونو البِکِرکی(کارشناس ترک اعتیاد جوانان) ادامه می‌دهد: «ما این را می‌دانیم چرا که در کارمان با افرادی سر و کار داریم که آنها را برای اعتیادهای شبکه اجتماعی و اینترنت‌محور درمان می‌کنیم، و از سال 2020 تا به حال، از نزدیک، شاهد افزایش شمار افرادی که به این خاطر برای درمان به ما رجوع می‌کنند بوده‌ایم. اما معمولاً بر سر راه درمان این شکل از اعتیاد مشکل به وجود می‌آید، مخصوصاً وقتی یک الگوی درمانی پرهیزمحور کارساز نیست. به همین خاطر، تمرکز ما روی انگیزه‌های شخصی افراد، تعیین حد و مرز، تشویق به تعامل در زندگی واقعی برای از بین بردن احساس تنهایی و همچنین به‌کارگیری روش‌هایی برای ایجاد احترام به نفس و عزت نفس در آنهاست.
تیک تاک در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «ما بر حمایت از سلامت جامعه‌مان تمرکز داریم تا آنها احساس کنند که تجربه استفاده از تیک تاک در کنترل‌شان است. ما دست به اقدامات پیشگیرانه‌ای برای کاربران جوان‌ترمان زده‌ایم، مثل مخفی کردن و محدود کردن نوتیفیکیشن‌ها در زمانهای مشخصی از روز یا اعمال یادآوری‌هایی برای فاصله گرفتن از اپلیکیشن‌مان، و همچنین با افزودن ویژگی‌هایی به والدین این امکان را داده‌ایم که میزان مصرف فرزندان‌شان را کنترل کنند.»
ترجمه مجله اعتیاد: آزاده اتحاد/ the independent