نقش روانشناسی در بهبودی و درمان اعتیاد
یافتن راه درمانی مناسب برای ترک مواد مخدر
روانشناسی اعتیاد به بررسی عوامل روانی و رفتاری میپردازد که در توسعه و تداوم اعتیاد نقش دارند. این علم به دنبال فهم تأثیرات محیطی، ژنتیکی، و روانی بر اعتیاد است. از جمله مسائل مورد بررسی در روانشناسی اعتیاد، میتوان به نقش استرس، مشکلات خانوادگی، افسردگی، و اضطراب اشاره کرد. همچنین، این رشته به روشهای درمانی مانند رواندرمانی، مشاوره، و تکنیکهای تغییر رفتار برای کمک به افراد مبتلا به اعتیاد میپردازد.
روانشناسی اعتیاد چیست؟
روانشناسی اعتیاد به مواد مخدر یا الکل نقش عمدهای در تحقیقات و درمان اعتیاد دارد و به درک علل، فرایند و روشهای درمانی اعتیاد میپردازد. این حوزه مبانی بسیاری را در بر میگیرد: از تأثیر سبک زندگی و دوران کودکی تا تاریخچه خانوادگی و جمعیتشناسی اجتماعی–اقتصادی. کاوش در روانشناسی اعتیاد مستلزم درک اصول اولیه اعتیاد است. وقتی فردی به فعالیتی لذتبخش وابسته میشود که نمیتواند آن را متوقف کند، حتی به ضرر زندگی روزمره و سلامت، این رفتار اعتیاد محسوب میشود. مثلاً فردی که به حدی مشروب میخورد که دوستان و خانواده را از خود دور میکند، شغلش را از دست میدهد و با وجود این مشکلات به نوشیدن ادامه میدهد، احتمالاً به الکل اعتیاد دارد.
روانشناسی ترک اعتیاد
روانشناسی ترک اعتیاد به بررسی فرآیندهای روانی و رفتاری مرتبط با ترک اعتیاد میپردازد. این حوزه شامل مطالعه چالشها و موانعی است که افراد در راه ترک با آنها مواجه میشوند و راهکارهایی برای غلبه بر این چالشها ارائه میدهد. روانشناسی ترک اعتیاد به جنبههایی مانند مدیریت استرس، شناخت محرکها، توسعه مهارتهای مقابلهای، و ایجاد حمایتهای اجتماعی میپردازد. همچنین از روشهای مختلف درمانی مانند درمان شناختی–رفتاری، مشاوره فردی و گروهی، و برنامههای حمایتی برای کمک به فرد در مسیر بهبودی استفاده میکند.
نقش فرهنگ در اعتیاد
فرهنگ در مسئله اعتیاد نقش عمدهای ایفا میکند. هر قدر مصرف یک ماده از جهت آیینی و اجتماعی در یک فرهنگ جایگاه قویتری داشته باشد و با آن فرهنگ یکپارچهتر باشد، کمتر آسیبزا تعبیر میشود. برای مثال، الکل در برخی جوامع غربی و حشیش در برخی قبایل نخستین. اما وقتی مصرف مواد با هنجارهای یک جامعه در تضاد باشد، برچسب غیراخلاقی، اعتیاد یا بیماری روانی میخورد.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
رشته روانشناسی اعتیاد در دانشگاههای ایران
تست روانشناسی اعتیاد به الکل و مواد مخدر
علل گرایش به اعتیاد
دلایل معتاد شدن افراد متفاوت است، اما شباهتهای بسیاری نیز دارند. به همین خاطر، در جلسات مشاوره ترک اعتیاد، علل گرایش به اعتیاد توسط متخصص روانشناس بررسی شده و راهکارهای اختصاصی بر مبنای علل گرایش هر فرد به مواد مخدر ارائه میشوند.
عواملی مانند وراثت، خستگی ناشی از کارهای سنگین یا مداوم، بینظمی در روند خواب، کمبودها یا افراط در روابط جنسی، تقلید از دوستان، شکست و ناکامیهای متعدد، دسترسی آسان به مواد مخدر، مهاجرت و اختلافات فرهنگی، پاشیدگی نظام خانواده، بیکاری و فقر مالی از جمله مواردی هستند که میتوانند به اعتیاد منجر شوند.
اهمیت رواندرمانی در ترک اعتیاد
متأسفانه در جامعه ما به ارائه خدمات مشاوره و روان درمانی مستمر پس از ترک اعتیاد، توجه کافی نشده است. این امر که یکی از ضمانتهای اصلی برای کنترل اعتیاد پس از ترک محسوب میشود، هنوز به درستی معرفی نشده است.
درمان اعتیاد بدون رواندرمانی احتمال بازگشت به اعتیاد را افزایش میدهد. اعتیاد بیشتر یک بیماری روانی است تا جسمی؛ چرا که پس از ترک، اگرچه سموم از بدن فرد خارج میشود، اما اعتیاد روانی به مواد همچنان باقی میماند. عدم توجه به این بُعد روانی، تمایل به مصرف دوباره مواد را تقویت میکند.
شاید در نگاه اول پاک شدن تنها برای جسم به نظر برسد، اما زمانی که درمان تنها بر جسم متمرکز باشد و روان فرد همچنان درگیر باشد، معتاد پس از ترک دوباره به چرخه اعتیاد بازمیگردد.
دانشمندان اعتقاد راسخ دارند که رواندرمانی و کار روانشناسی بهترین راهکار برای درمان اعتیاد است. اما متأسفانه این روش در بسیاری از کلینیکها و مراکز درمانی کشور ما به درستی اجرا نمیشود.
یافتن راه درمانی مناسب برای افرادی كه طیفی از رفتارهای مشكل ساز را نشان میدهند آسان نیست. اما همانند دیگر اختلالات مطرح شده در حوزه روانشناسی و روانپزشكی، ابتدا باید در جهت درك این رفتارها حركت كرد. تنها در این صورت است كه قادر به هدایت و مدیریت این رفتارها در جهتی خواهیم شد كه برای فرد معتاد و همه افرادی كه به او نزدیك هستند و قصد كمك به او را دارند سودمند باشد.
روشهای روانشناسی برای ترک اعتیاد
در روانشناسی اعتیاد، درمانهای مؤثر برای اختلالات مصرف مواد وجود دارد. اولین قدم تشخیص مشکل است. اگر فرد از مشکل آگاه نباشد، روند بهبودی به تأخیر میافتد. یک متخصص روانشناسی اعتیاد باید ارزیابی علائم انجام دهد تا وجود اختلال مصرف مواد را تشخیص دهد. همه بیماران، صرف نظر از شدت اختلال، میتوانند از درمان بهرهمند شوند.
در ترک اعتیاد، از آنجایی که اعتیاد بر جنبههای مختلف زندگی تأثیر میگذارد، درمانهای مختلفی مورد نیاز است. برای اکثر افراد، ترکیب دارو درمانی و درمان فردی یا گروهی مؤثرتر است. مصرف دارو باید در مدت زمان محدودی انجام شود وگرنه امکان اعتیاد به دارو نیز وجود دارد. رویکردهای درمانی که به موقعیت خاص فرد و مشکلات پزشکی، روانپزشکی و اجتماعی به طور همزمان میپردازد، برای بهبودی پایدار مناسبتر است.
جمع بندی
چنانچه می خواهید در ترک و درمان اعتیاد خود یا نزدیکان خود موفق باشید، رعایت موارد زیر ضروری است. در غیر این صورت احتمال بازگشت به اعتیاد زیاد است:
1- فرد معتاد از دیدگاه پزشکی خصوصاً روان پزشکی بیمار است.
2- ارزیابیهای روان پزشکی، روان شناختی، شخصیتی، جسمی و … قبل از شروع ترک و درمان ضروری است.
3- بیمار و خانواده بیمار بهتر است که در حد امکان نظریات و توصیههای روانپزشک معالج را پذیرفته و به آن عمل نمایند.
4- در بعضی موارد به تشخیص کارشناس یا روان پزشک معالج، بهتر است فرد معتاد در بیمارستان و یا کمپ معتبر ترک اعتیاد، بستری گردد .
5- در صورتی که پزشک معالج صلاح میداند، بیمار معتاد در مدت زمان مشخصی ممنوع الملاقات باشد و تمام اطرافیان و نزدیکان باید این نکته را رعایت نمایند.
6- نوع و روش ترک یا سم زدایی با توافق بیمار معتاد یا خانواده او و روان پزشک معالج، تعیین و انتخاب شود.
7- مدت زمان بستری توسط پزشک معالج یا کارشناس اعتیاد، تعیین و مشخص میگردد و بیمار و خانواده او نباید بر خلاف آن عمل نمایند.
8- بعد از انجام ترک اعتیاد بیمار باید حداقل به مدت یک سال تحت نظر روان پزشک به درمان خود ادامه داده و در دوره سم زدایی به تشخیص پزشک از داروهایی که تجویز می شود استفاده و به توصیه های او عمل نماید .
9- درمانهای غیر دارویی مانند روان درمانی انفرادی، گروه درمانی ، خانواده درمانی و … اگر لازم باشد بهتر است انجام شود.
10- انجمن های دوازده قدمی مانند معتادان گمنام و الکلیهای گمنام برنامه های موفقی برای ترک اعتیاد و بازگشت به جامعه سالم دازند که بهتر است در نظر گرفته شود.
11- شروع به کار، فراهم نمودن شغلی مناسب، و بازگشت سریع فرد به کار قبلی در درمان بسیار مؤثر است.
12- فعالیتهای ورزشی روزانه و منظم یکی از ضروریات درمان است.
تحریریه مجله اعتیاد etiad.org
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
با دلایل روانی اعتیاد آشنا شوید
روانکاوی، قطعه گمشده درمان اعتیاد