چگونه با معتاد رفتار کنیم
زندگی با اعتیاد و معضلات آن
تحریریه اعتیاد
این گزارش به مطالعه رفتار صحیح با افراد معتاد می‌پردازد.
سوء مصرف مواد علاوه بر مشکلات بغرنجی که برای مصرف‌کننده می‌آفریند، خانوادۀ فرد را نیز با معضلات متعددی روبه‌رو می‌سازد. مطلع‌شدن از اینکه عزیزی گرفتارِ اعتیاد شده، بسیار دردناک و شوکه‌کننده است و اغلب اعضای خانواده را دچار احساسات خشم، دل‌شکستگی یا کلافگی می‌گرداند. هرچندکه این احساسات طبیعی هستند؛ ولی در چنین شرایطی، مهم حفظ امیدواری و تلاش برای حلِ مشکل است؛ چرا که امکان بهبودی و درمان وجود دارد.
اعضای خانوادۀ معتاد در بیشتر موارد در چگونگی رفتار و اقدام برای یاری‌رسانی به فرد معتاد متحیر می‌مانند. آگاهی از بایدها و نبایدهای رفتاری یکی از اصول تعامل با فرد معتاد است که در این مقاله قصد داریم به آن بپردازیم. امید است مطالعۀ این مقاله شما را در چگونگی رفتار با فرد معتاد راهنمایی کند.
نویسنده: دکتر فاطمه اشرف زاده/ مجله اعتیاد/تاریخ نگارش: ۱۴خرداد ۱۴۰۰
شیوه‌های مختلف رفتار صحیح با معتاد
پیش از ورود به مبحث باید و نبایدهای رفتاری، لازم است بدانیم که کلید اصلی اثربخشی رفتار صحیح با فرد معتاد ایجاد اعتماد است. هرچندکه فرد معتاد با روی‌آوردن به اعتیاد، اعتماد شما را به نوعی پایمال نموده است؛ اما برای رهایی از این وضعیت، ایجاد و حفظ اعتماد ضروری‌ست. بدون اعتماد، رفتارهای شما نه به معنای کمک، بلکه به معنای سعی در کنترل نمودنِ او تلقی خواهد شد.
برای ایجاد اعتماد، هرگز با لحن تند، پرخاشگرانه، اهانت‌آمیز یا تحقیرآمیز با او صحبت نکنید. بدانید که اعتیاد یک بیماری‌ست؛ پس به معتاد به دید مجرم نگاه نکنید و حتی زمانی که عصبی هستید سعی کنید، از تعمیم مشکلاتِ مختلفِ زندگی به اعتیادِ فرد جدا اجتناب کنید. همواره به یاد داشته باشید که اینگونه رفتارها تیشه‌ای‌ست به ریشۀ تلاش‌هایتان؛ چراکه احساس سرخوردگیِ حاصل از آن، فرد معتاد را به سمت مصرف مواد می‌کشاند. پس از پایه‌ریزی یک اعتماد دوطرفه، توصیه‌های رفتاری زیر را دنبال نمایید.
نبایدها در رفتار با فرد معتاد
اجبار به ترک: بسیاری از خانواده‌ها تصور می‌کنند، مجبور کردن فرد معتاد به ترک با هر روشِ ممکن، راه خلاصی از این مشکل است. برای همین با حبس فرد معتاد یا به اجبار فرستادن وی به کمپ‌های ترک اعتیاد، سعی به وادار کردن او به ترک دارند. لازم است بدانید که طبق مطالعات؛ اجبار معتاد به ترک، شاید برای مدتی کوتاه نتیجه‌بخش باشد؛ اما پس از مدتی فرد به اعتیاد باز خواهد گشت.
ترحم بی‌جا: عده‌ای در نوع رفتار با فرد معتاد، راه دلسوزی را در پیش می‌گیرند و با این طرز تفکر که فردِ معتاد ناتوان است و باید به او ترحم کرد، هر مسئولیتی حتی مسئولیت‌های ساده را از او سلب می‌نمایند. و بدتر اینکه با این باور که معتاد توانایی پول‌درآوری ندارد، مخارجش را تأمین می‌کنند، مشکلات خانواده را از او پنهان می‌کنند و اینگونه وانمود می‌کنند که همه چیز خوب و عالی است. این نوع رفتارها نه تنها کمکی نخواهد کرد، بلکه مسیر ادامۀ اعتیاد را برای آنان هموارتر خواهد ساخت.
ناامیدی: دست کشیدن از کمک به فرد معتاد از مخرب‌ترین رفتارهای ممکن است. گاهی فرد یا افرادِ یاری‌رسان در مواجهه با بی‌میلی معتاد به پذیرش کمک یا مشاهدۀ مصرف دوبارۀ مواد توسط فرد، تسلیم می‌شوند. اما به یاد داشته باشید که دست کشیدن شما از کمک رسانی به معنای دست کشیدن معتاد از امید و غرق شدن در منجلاب اعتیاد است.
به مواد مخدر معتاد نخواهید شد اگر بار اول مصرف نکنید
↓
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید:
با دلایل روانی اعتیاد آشنا شوید
بایدها در رفتار با فرد معتاد
شاید بتوان گفت، اولین گام برای اقدام به رفتارهای کمک‌رسان، آمادگی روانیِ خودتان برای مشکلات و سختی‌های احتمالی است. لازم است بدانید که رهایی از اعتیاد، فرایندی آسان و سریع نیست؛ بلکه به عزمی راسخ و اراده‌ای قوی نیاز دارد. با انتظار داشتن سختی‌ها و مشکلات احتمالی در این مسیر، بهتر می‌توانید به فرد معتاد یاری رسانید.
کسب اطلاعات کافی دربارۀ اعتیاد: آگاهی از نوع اعتیاد فرد، ماده‌ای که مصرف می‌شود و اثرات ناشی از آن برای نوع رفتار صحیح با فرد معتاد امری ضروری‌ست. در بسیاری از روش‌های درمانی اعتیاد، با تأکید بر ضرورت درگیریِ خانواده؛ آموزش اعضای خانوادۀ فرد معتاد یکی از بخش‌های درمانی به شمار می‌آید. بنابراین؛ مراجعه به متخصص و کسب آموزش‌های لازم، گام مهمی برای رفتارصحیح با فرد معتاد و کمک به وی خواهد بود.
نظارت هوشمندانه: فردِ معتاد نباید احساس کند شما دائم مراقب او هستید یا کنترل رفتارهایش را به دست گرفته‌اید. تغییر هوشمندانۀ سبک زندگی می‌تواند در این زمینه مفید باشد. برنامۀ زندگی، روابط دوستانه و اجتماعی را طوری طراحی کنید که فرد معتاد از هرگونه وسوسۀ مصرف مواد به دور باشد. مطمئن شوید که خانه کاملاً عاری از مادۀ مصرفی فرد معتاد باشد.
در برخی جشن‌ها و دورهمی‌ها، عده‌ای ممکن است جهت تفریح، بعضی از مواد را مصرف کنند، در این موقعیت‌ها تلاش کنید دوستان و فامیل را از مصرف هر نوع مواد بازدارید یا از شرکت در اینگونه مراسم جدا خودداری کنید.
سعی کنید در خانواده تفریحاتی سالم ایجاد کنید و فرد را به انجام آن‌ها تشویق نمایید. دوچرخه‌سواری یا دویدن در پارک با یکدیگر، کوهنوردی، رفتن به سینما، تئاتر یا کنسرت از تفریحاتی هستند که خود نوعی از کنترل هوشمدانۀ اعتیاد به شمار می‌آیند.
جست‌وجوی حمایت اجتماعی: اغلب رفتار نمودن با معتاد به شیوۀ صحیح برای فردِ کمک‌کننده نیز مسئله‌ای دشوار و استرس‌زا است؛ به‌خصوص که رفتار صحیح با معتاد ریزبینی‌ها و ظرافت‌های بسیاری می‌طلبد. یکی از راه‌هایی که شما را در غلبه بر استرس‌ها کمک می‌نماید، کسب حمایت است. پس اگر از حمایت‌های خانوادگی برخوردار هستید با آغوش باز آن را پذیرا باشید و به دید ترحم بدان ننگرید. گاهی یک دردودلِ ساده و دلگرمی از حضور یک پشتیبان، جانی دوباره به شما می‌بخشد تا با روحیه‌ای قوی به کمک فرد معتاد بازگردید؛ پس آن را دست کم نگیرید!
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
آیا همه با یک روش می‌توانند اعتیاد را ترک کنند؟
محیط را آرام نگه دارید: اعتیاد ضمن اینکه خود منبع عظیمی از استرس است، اما سرچشمۀ استرس‌های زیادی؛ ازجمله: استرس‌های خانوادگی، شغلی-مالی، تحصیلی و بهداشتی نیز هست. بنابراین؛ آگاهی از روش‌های مدیریت صحیح استرس، بسیار ضروری خواهد بود. تنش‌های خانه، می‌تواند به بستری برای بازگشت فرد به مصرف، تبدیل شود. مراجعه به متخصصِ ماهر مهم‌ترین گام در کنترل و مدیریت صحیح استرس خواهد بود؛ چراکه متخصص با بررسی جزئیات شرایط خاص شما، توصیه‌های مناسب و کاربردی ارئه خواهد داد.
نسبت به مسئلۀ بازگشت به اعتیاد هوشیار باشید: در برخی مواقع پس از تحمل مشقت‌های فراوان و گذر از مشکلات اعتیاد، فرد دوباره به مصرف مواد روی می‌آورد. بنابراین؛ آگاهی از نشانه‌های لغزش و بازگشت به اعتیاد برای پیشگیری از آن بسیار لازم است؛ برخی نشانه‌های بازگشت از این قرارند:
خیال‌پردازی دربارۀ مصرف مواد؛
سعی در برقراری ارتباط دوباره با دوستان قدیمی در ایام اعتیاد؛
تغییرات ناگهانی در رفتار؛
از دست دادن علاقه به تفریحات سالم؛
بی‌میلی یا دست کشیدن از جلسات خودیاری یا بهبودی؛
اجتناب از پیاده‌سازی توصیه‌های متخصص؛
در صورت مشاهدۀ این علایم، اجرای دو توصیۀ زیر را فراموش نکنید:
از افراد خانواده و فامیل بخواهید که از مسخره، اهانت، قضاوت یا تحمیل ناامیدی به فرد معتاد اجتناب کنند؛
از اعضای خانواده و فامیل بخواهید که با همکاری یکدیگر سعی کنند تا فرد معتاد را به مراجعه به متخصص یا شرکت در گروه‌های همیاری تشویق نمایند؛
نگران نباشید! بازگشت به اعتیاد به معنای اشتباه بودن رفتارهای شما با فرد معتاد یا شکست در یاری‌رسانی به وی نیست. این تنها بدین معناست که فرد معتاد نیازمند بازسازی دوبارۀ پروسۀ رهایی از اعتیاد است.
منابع
سادوک، سادوک و روئیز، ترجمۀ رضاعی، 1395، خلاصۀ روان‌پزشکی، انتشارات: ارجمند.
Drug addiction (substance use disorder)
نگارنده: فاطمه اشرف زاده / کارشناسی ارشد روان‌سنجی/این مقاله اولین بار در ۱۴خرداد ۱۴۰۰ در مجله اعتیاد منتشر شد
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید: