رفتار صحیح با معتادی که بعد از هوشیاری لغزش می‌کند
تحریریه اعتیاد
لغزش در اعتیاد به معنای بازگشت به مصرف مواد مخدر یا الکل پس از یک دوره پاکی و ترک مصرف است. چه عواملی باعث لغزش می‌شود؟ بعد از لغزش چه کنیم؟
یکی از خطرهایی که همیشه معتادانی که مواد یا الکل را ترک کرده‌اند، تهدید می‌کند، لغزش یا ریلپس است. لغزش یا مصرف دوباره مواد پس از ترک، همچون مرگ، همیشه در کمین فرد مبتلا به اختلال مصرف مواد است. از لحظه‌ای که معتاد تصمیم به ترک می‌گیرد و وارد فرایند بهبودی می‌شود، احتمال لغزش همواره وجود دارد. بنابراین، پیروی از یک برنامه جامع برای ترک و جلوگیری از لغزش به شدت توصیه می‌شود.
تجربه لغزش مواد مخدر پس از رهایی از اعتیاد بسیار دردناک است. در این مقاله، به بررسی اقداماتی که پس از وقوع لغزش مواد مخدر یا الکل میتوان انجام داد، پرداخته‌ایم. هدف این مقاله، ارائه یک برنامه پیشگیری از لغزش است تا به افراد کمک کنیم پس از تصمیم به ترک مواد، دوباره به سمت آن نروند. هدف ما کمک به افرادی است که تصمیم به ترک مواد گرفته‌اند تا بتوانند مسیر بهبودی خود را با موفقیت طی کنند و دوباره به سمت مصرف مواد نروند.
تجربه لغزش مواد مخدر
به گفته لارن گراورت، روانپزشک و متخصص درمان اعتیاد، برای درک تجربه لغزش مواد مخدر، اول باید بدانید اعتیاد چیست و چه نیست. اعتیاد شکست اخلاقی نیست. معتاد آدم ضعیفی نیست. اعتیاد گناه نیست. «یک بیماری مغزی بسیار پیچیده است که با نمودهای رفتاری همراه است و عوامل ژنتیکی و محیطی با هم ترکیب میشوند تا آن را ایجاد کنند»
انجمن پزشکی اعتیاد امریکا، اعتیاد را بر اساس عصب‌شناسی پایه همچون یک بیماری مزمن، مانند دیابت یا آسم تعریف می‌کند. به گفته هاوارد وتسمن، روانپزشک و متخصص اعتیاد، به دلایل مختلفی از جمله ژنتیک، تجربیات زندگی و محیط، مغز افراد معتاد دوپامین کمتری دریافت و ترشح می‌کند (احتمالاً قبلاً درباره دوپامین شنیده‌اید، یک انتقال‌دهنده عصبی که با انگیزش، احساسات، یادگیری و سیستم پاداش در مغز در ارتباط است). این بدان معناست که فعالیت‌هایی که برای افراد معمولی رضایت‌بخش و پرفایده هستند، مثل کارهای خیریه، بازی‌های ویدیویی و …، برای افرادی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند، چنین تأثیر و احساسی را در بر ندارد.
در پاسخ به سوال «بعد از لغزش چه کنیم؟» وتسمن می‌گوید: «اعتیاد، مغزی ناخوش است که سعی می‌کند احساس طبیعی داشته باشد. مهم‌ترین چیزی که باید درباره‌ی فرد مبتلا به اعتیاد درک کرد، این است که این‌طور نیست که او احساسش نسبت به همه‌چیز همچون شما باشد و انتخاب کند که جور دیگری رفتار کند. خیر، احساس او با شما متفاوت است و دقیقاً به همین خاطر است که این راه را انتخاب می‌کند. اگر شما هم همچون او احساس می‌کردید، احتمالاً همان می‌کردید که او می‌کند.»
گراورت می‌گوید: «[افراد مبتلا به اعتیاد] می‌توانند تلاش کنند که بفهمند برای حرکت رو به جلو چه کارهایی را باید جور دیگری انجام دهند، آسیب‌پذیری‌هایشان چیست، چه چیزهایی را باید در زندگی‌‌شان تغییر دهند تا لغزش دوباره اتفاق نیفتد.» و این اصل معروف ای‌ای را هم نباید فراموش کرد که لغزش مواد مخدر بخشی از فرایند بهبودی است.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
آیا همه با یک روش می‌توانند اعتیاد را ترک کنند؟
بعد از لغزش چه کنیم؟
بزرگترین فاجعه برای معتادانی که تسلیم وسوسه مصرف دوباره مواد میشوند، این است که لغزش در اعتیاد را یک شکست به حساب آورده و آن را بهانه‌ای برای ادامه مصرف خود قرار دهند. لغزش به معنی پایان بهبودی نیست؛ اگر پس از مدتی پاکی و زندگی در حال بهبودی دوباره مصرف مواد را از سر گرفته ایم، نباید نامید و سرشکسته شویم.
در اینجا چند نکته برای مدیریت لغزش و بازگشت به مسیر بهبود ارائه می‌شود:
پذیرش لغزش: اولین گام این است که لغزش را بپذیرید و خود را به خاطر آن سرزنش نکنید.
شناسایی عوامل محرک: بررسی کنید که چه عواملی باعث لغزش شما شده‌اند. آیا یک وضعیت استرس‌زا، یک فرد خاص، یا محیطی خاص بوده است که موجب این لغزش شده است؟ شناسایی این عوامل می‌تواند به شما کمک کند تا در آینده از آنها اجتناب کنید.
جستجوی حمایت: با مشاور، گروه‌های حمایتی مانند معتادان گمنام یا الکلی های گمنام، یا افراد دیگری که در مسیر بهبود هستند صحبت کنید. حمایت اجتماعی می‌تواند نقش مهمی در بازگشت به مسیر بهبود داشته باشد.
برنامه‌ریزی مجدد: برنامه درمانی خود را بازبینی و در صورت نیاز تجدید نظر کنید. ممکن است نیاز به تغییراتی در برنامه خود داشته باشید تا از لغزش‌های آینده جلوگیری کنید.
یادگیری از تجربه: از لغزش به عنوان یک فرصت برای یادگیری استفاده کنید. ببینید چه چیزی اشتباه بوده است و چگونه می‌توانید از این تجربه برای تقویت پروسه بهبود خود استفاده کنید.
بازگشت به مسیر: مهم‌ترین نکته این است که پس از لغزش، به مسیر بهبود خود بازگردید. هرگز اجازه ندهید که لغزش شما را از هدف اصلی دور کند.
به یاد داشته باشید که پروسه بهبودی یک مسیر طولانی و پیچیده است و ممکن است شامل لغزش‌ها و چالش‌های زیادی باشد. اما با عزم و حمایت مناسب، می‌توانید از این چالش‌ها عبور کنید و زندگی بهتری داشته باشید.
چه عواملی باعث لغزش می‌شود؟
لغزش relapse زمانی رخ می‌دهد که فرد بعد از یک دوره پرهیز از مواد، دوباره شروع به مصرف می‌کند. پیش از اینکه لغزش اتفاق بیفتد معمولاً علائم هشداردهنده‌ای در فرد مشاهده می‌شود. این فرایند اغلب با احساسات و افکار آغاز می‌شود و می‌تواند با ولع همراه باشد. سه مرحله لغزش عبارتند از:
مرحله عاطفی
مرحله ذهنی
مرحله جسمی
بریت گاتلیک، روانشناس بالینی Fifth Avenue Psychiatry، می‌گوید: «لغزش به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. گاهی رویدادها یا شرایط محرکی مثل استرس یا اتفاقات مهم در زندگی باعث لغزش میشوند. گاهی نیز به این خاطر که افراد بهبودشان را جدی نمی‌گیرند و در درمان مناسب شرکت نمی‌کنند لغزش اتفاق می‌افتد.»
برای پیشگیری از لغزش باید محرک‌هایی مثل مکان‌ها، افراد یا خریدهایی که ممکن است میل به مصرف دوباره را در شما ایجاد کنند از بین ببرید. به گفته گاتلیک، علائم هشداردهنده لغزش می‌تواند شامل پنهان‌کاری، شرکت نکردن در درمان و غرور زیاد به خاطر هوشیاری باشد.
پیشگیری از لغزش اعتیاد
برنامه جلوگیری از لغزش باید برای هر فرد و بسته به نیازها، ترجیحات، منابع موجود و سیستم حمایتی پیرامون او سفارشی‌سازی شود.
در برنامه خودتان باید به این پرسش‌ها پاسخ دهید:
بیشتر از همه نگران چه موادی هستید؟
چرا مصرف این مواد را کنار گذاشتید و چرا می‌خواهید از لغزش اجتناب کنید؟ علت این «چرا» را همیشه در ذهن داشته باشید.
اهداف کوتاه و بلندمدتتان چیست؟ این اهداف می‌تواند شخصی، شغلی، یا مرتبط با بهبودی‌تان باشد.
چه مکان‌ها یا افرادی برایتان تداعی‌گر مصرف مواد هستند؟ در نظر داشته باشید که اجتناب از آنها چقدر ساده یا دشوار است. آیا در شرایطی هستید که دیدن یک شخص یا مکان برایتان غیر قابل اجتناب است؟ اگر بله، چطور می‌خواهید این وضعیت را کنترل کنید؟
چه احساسات یا افکاری می‌توانند منجر به لغزش شما شوند؟ پرداختن به کدام یک برایتان سخت‌تر است؟ این احساسات می‌تواند شامل خشم، استیصال و ترس باشد. توجه داشته باشید که کدام احساسات باعث برانگیختن ولع یا میل به مصرف در شما میشوند.
کدام استراتژی‌های سالم برای مقابله را مفیدتر می‌دانید؟ این استراتژی‌ها می‌تواند شامل پیاده‌روی صبحگاهی، مراقبه، حرکات کششی، تماس تلفنی منظم با یکی از دوستان، یا حمام طولانی باشد. باید فهرست جامعی از چیزهایی که می‌توانید انجام دهید تهیه کنید.
چطور از بی‌حوصلگی، تنهایی یا رفتارهای تکانه‌ای اجتناب می‌کنید؟ چطور می‌توانید با ولع مقابله کنید؟
سیستم حمایتی شما به چه صورت است؟ افراد معتمدی که به شما کمک کنند افکار یا احساسات دشوارتان را پشت سر بگذارید چه کسانی هستند؟ چطور می‌خواهید با دوستان، خانواده یا جامعه ارتباطات محکمی برقرار کنید؟
پیامدهای مرتبط با لغزش چه چیزهایی هستند؟
کدام درمان‌ها یا برنامه‌های بهبودی را ترجیح می‌دهید؟
اگر بخواهید برای افکار یا احساساتتان اقدامی کنید با چه کسی می‌توانید تماس بگیرید؟ این شخص می‌تواند یک دوست و یا یک خط مشاوره تلفنی باشد.
پروفسور گاتلیک می‌گوید: «همیشه باید برنامه و مهارت‌ها را از قبل آماده داشته باشید.» وقتی برنامه پیشگیری از لغزش را مشخص کردید، آن را با دوستان، خانواده و افرادی که با آنها زندگی می‌کنید به اشتراک بگذارید تا آنها بتوانند علاوه بر حمایت از شما، محرک‌های موجود در خانه را هم از بین ببرند. آن را با افرادی که زیاد با آنها وقت می‌گذرانید، از جمله کسانی که قبلاً با آنها مواد مصرف می‌کردید هم به اشتراک بگذارید تا از آن اطلاع داشته باشند.
مراقب خودتان باشید
اعتیاد یک بیماری خانوادگی است و این فقط بدین معنا نیست که عاملی ژنتیکی دارد – بدین معناست که یک فرد مبتلا به اعتیاد همه نزدیکان خود را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیار مهم است که از بیرون کمک بگیرید و سوال کنید: بعد از لغزش چه کنیم؟ چرا که در غیر این صورت، دوست داشتن یک معتاد می‌تواند خود تبدیل به یک اعتیاد شود.
اریکا کاپارلی، مددکار اجتماعی و روان‌درمانگر، می‌گوید: «برای کمک کردن به عزیزی که درگیر اعتیاد است، به خودتان زیاد فشار وارد نکنید. امید داشته باشید که او روزی، وقتی زمانش فرا برسد، بالاخره راه درمانش را پیدا خواهد کرد. و تمام کاری که شما می‌توانید در این مسیر بکنید، این است که از او حمایت کنید.»
کلام آخر
به گفته دکتر گاتلیک افرادی که اختلال مصرف مواد دارند باید علاوه بر برنامه پیشگیری از لغزش، یک برنامه درمانی هم داشته باشند. درمان می‌تواند شامل درمان فردی، روان درمانی و یا درمان گروهی، مثل جلسات ای‌ای یا ان‌ای، باشد.
گاتلیک می‌گوید: «یکی از بخش‌های مهم درمان سوءمصرف مواد، مسئولیت‌پذیر بودن است، و به همین خاطر است که درمان بسیار اهمیت دارد. سوءمصرف مواد یک بیماری مادام‌العمر است. سخت‌ترین قسمت آن چند ماه تا یک سال اول است، اما در طول زمان ساده‌تر می‌شود.»
ممکن است برنامه‌ای برای لغزش نداشته باشید اما این به این معنا نیست که مستعد لغزش نیستید. اگر در حال بهبودی از اختلال مصرف مواد هستید باید یک برنامه مکتوب داشته باشید و آن را با دوستان، اعضای خانواده یا اعضای تیم مراقبتی خودتان به اشتراک بگذارید.
ترجمه مجله اعتیاد: آزاده اتحاد