با پنج ماده از اعتیادآورترین مواد جهان آشنا شوید
مواد اعتیادزا بسته به میزان قدرت‌شان، سطح ترشح دوپامین را در مغز تغییر می‌دهند
تحریریه اعتیاد
اعتیادآورترین مواد مخدر دنیا کدام‌اند؟ این پرسش ساده به نظر می‌رسد، اما پاسخش به این بستگی دارد که از کدام مرجع و منبعی بپرسی. نظرات گوناگونی در رابطه با مواد و میزان اعتیادزایی آنها وجود دارد. نتیجه پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که پتانسیل اعتیادزایی یک دراگ به میزان آسیبی که به مصرف‌کننده می‌رساند، قیمت آن، میزان فعال کردن سیستم دوپامین در مغز، میزان لذتی که در افراد به وجود می‌آورد، شدت علائم عقب‌نشینی از آن و نیز وابستگی به آن بستگی دارد.
دوپامین هورمون شادی‌آوری است که کاهش یا افزایش ترشح آن در مغز ارتباط مستقیم با حال عمومی افراد دارند. بسیاری از افراد برای داشتن این احساس خوب به مصرف مواد روی می‌آورند. مواد اعتیادزا بسته به میزان قدرت‌شان، سطح ترشح دوپامین را در مغز تغییر می‌دهند. در فرایند شکل‌گیری اعتیاد به مواد مختلف، این نیاز به دوپامین بیشتر است که منجر به مصرف دوباره ماده‌ای به‌خصوص می‌شود. آن میزان دوپامینی که بر اثر مصرف اولیه‌ی یک دراگ در مغز ترشح می‌شود، بعد از مدتی عادی شده و تأثیر خود را از دست می‌دهد، بنابراین فرد برای جبران این وضعیت به مصرف بیشتر و بیشتر روی می‌آورد. بعضی از مواد اعتیادزا مثل الکل، در ترشح دوپامین سیر صعودی توقف‌ناپذیر دارند.
برای سنجش میزان اعتیادزایی یک دراگ، می‌توان جوانب دیگری را هم در نظر گرفت و حتی هستند پژوهشگرانی که معتقدند همه دراگ‌ها همیشه اعتیادزا نیستند. بنابراین با توجه به دیدگاه‌های علمی متفاوتی که به میزان اعتیادزایی مواد وجود دارد، یک راه برای رتبه‌بندی مواد اعتیادآور، پرسش از کانال‌های تخصصی و متخصصان است. در سال 2007، دیوید نات، روا‌ن‌داروشناس بریتانیایی در زمینه اعتیاد، و همکارانش همین پرسش را با متخصصان اعتیاد مطرح کردند و به نتایج جالبی رسیدند. همراه با مجله «اعتیاد» نگاهی به نتایج این پژوهش می‌اندازیم.
اعتیادآورترین مواد مخدر دنیا به شرح زیر است:
۱- هروئین
آزمایش‌هایی که روی حیوانات انجام شده است، نشان می‌دهد هروئین میزان دوپامین در سیستم پاداش مغز را تا 200 درصد افزایش می‌دهد. این مورفین قوی بسیار خطرناک هم هست، چرا که آن دوز مصرفی‌اش که می‌تواند منجر به مرگ شود، تنها پنج برابر از دوز معمول برای نشئگی معمول است. هروئین همچنین از لحاظ میزان آسیبی که به مصرف‌کننده و جامعه وارد می‌کند، دومین دراگ خطرناک دنیا به حساب می‌آید.
۲- کوکائین
کوکائین به طور مستقیم روی ترشح دوپامین در مغز و تسریع انتقال پیام از یک نرون به نرون دیگر تأثیر می‌گذارد. در واقع، کوکائین حتی یک لحظه نرون‌ها را راحت نمی‌گذارد که سیگنال ترشح دوپامین را خاموش کنند و این منجر به فعالیت غیرعادی گذرگاه‌های پاداش در مغز می‌شود. در آزمایش‌هایی که روی حیوانات انجام شده است، کوکائین میزان ترشح دوپامین را تا سه برابر حالت عادی افزایش می‌دهد.
متخصصان، کراک کوکائین را سومین و پودر کوکائین را، که نشئگی ملایم‌تری دارد، پنجمین دراگ مضر دنیا می‌دانند. نزدیک به بیست و یک درصد افرادی که کوکائین را امتحان می‌کنند، جایی در زندگی‌شان به این دراگ وابسته می‌شوند. کوکائین به مواد محرک دیگری مثل خانواده‌ی مت‌آمفتامین و آمفتامین (از جمله شیشه یا کریستال یا آیس)، که این روزها به دلیل دسترسی زیاد دیگر تبدیل به معضل شده است، شباهت دارد.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید:
تغییر زندگی با تغییر عادت‌های روزانه
۳- نیکوتین
نیکوتین عنصر اصلی اعتیادآور تنباکوست. وقتی سیگار می‌کشید، ریه‌ها به‌سرعت نیکوتین را جذب می‌کنند و به مغز می‌فرستند. گزارش‌ها نشان می‌دهد بیش از دو سوم امریکایی‌ها که سیگار کشیدن را امتحان کرده‌اند، در طول زندگی‌شان به آن وابستگی پیدا می‌کنند. در سال ۲۰۰۲، سازمان جهانی بهداشت تخمین زد که بیش از یک میلیارد سیگاری در دنیا وجود دارد و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ بیش از هشت میلیون نفر بر اثر مصرف تنباکو جان خود را از دست بدهند. حیوانات آزمایشگاهی چون عقل سلیم دارند سیگار نمی‌کشند. اما موش‌ها با فشار یک دکمه نیکوتین را مستقیماً وارد خون خود می‌کنند و این منجر به افزایش تقریباً ۲۵ تا ۴۰ درصدی ترشح دوپامین در سیستم پاداش مغز می‌شود.
نکوتین در لیست اعتیادآورترین مواد دنیا، مقام سوم را به دست آورده است.
۴- باربیتورات‌ها ( داروهای ضد اضطراب)
باربیتورات‌ها (barbiturate) که به شکل قرص، شربت و آمپول وجود دارند، به تمام داروهای تضعیف‌کننده و آرام‌کننده (depressant) سیستم عصبی مرکزی اطلاق می‌شوند. این داروها می‌توانند هم کارکرد آرام‌بخش داشته باشند و هم بی‌هوش‌کننده. خانواده باربیتورات‌ها که اسامی مختلفی هم دارند، در ابتدا برای درمان اضطراب، کمک به خواب، درمان عصبانیت و بی‌قراری تجویز و استفاده می‌شد. این دراگ‌ها در پیام‌رسانی شیمیایی مغز اختلال ایجاد می‌کنند که باعث از کار افتادن بخش‌های مختلف مغز می‌شود. مصرف داروهای این خانواده در دوز پایین منجر به ایجاد شادی در مصرف‌کننده می‌شود و در دوز بالا چون در سیستم تنفسی مشکل ایجاد می‌کند، می‌تواند منجر به مرگ شود. از آنجا که زمانی می‌شد به راحتی با نسخه این داروها را از داروخانه‌ها تهیه کرد، میزان وابستگی و اعتیاد به آنها زیاد شد، اما یک سری داروی دیگر، جایگزین اینها شدند و میزان اعتیاد با کاهش زیادی مواجه شد. این نشان از نقش مهم شرایط در اعتیاد دارد؛ یعنی اگر ماده‌ای اعتیادآور زیاد در دسترس عموم قرار نگیرد، می‌تواند آسیب‌های کمتری به همراه داشته باشد.
باربیتورات‌ها در لیست اعتیادآورترین مواد مخدر دنیا، رتبه چهارم را دارد.
۵- الکل
با اینکه الکل در ایالات متحده و بریتانیا قانونی است، در رتبه‌بندی گروه پژوهشی دکتر ناب به عنوان پنجمین ماده اعتیادآور دنیا شناخته شد. الکل تأثیرات زیادی روی مغز می‌گذارد، اما در آزمایش‌هایی که روی حیوانات آزمایشگاهی انجام می‌شود، میزان ترشح دوپامین را از 40 تا 360 درصد در سیستم پاداش مغز افزایش می‌دهد، و هرچه مصرف بیشتر باشد، ترشح دوپامین بیشتر می‌شود.
نزدیک به بیست و دو درصد افرادی که مشروب می‌خورند، در مقطعی در زندگی‌شان به آن وابستگی پیدا می‌کنند. به تخمین سازمان بهداشت جهانی، در سال 2002، دو میلیارد نفر الکل مصرف کردند و در سال 2012، بیش از سه میلیون نفر جان خود را به دلیل آسیب‌های وارده ناشی از مصرف الکل به بدن، دست دادند.
بسیاری از متخصصان امر، الکل را مضرترین دراگ دنیا می‌دانند.
ترجمه مجله اعتیاد: آزاده اتحاد