آیا انجمن الکلی‌های گمنام واقعاً کارساز است؟
بیشتر اطلاعات ما درباره کارآمدی ایای را خود انجمن در اختیارمان گذاشته است
نهادی در دنیا وجود دارد که قدمتش بیشتر از عمر ملکه بریتانیای کبیر است و با میلیون‌ها عضوی که از سرتاسر جهان دارد، تقریباً به اندازه او شناخته‌شده است. این نهاد الکلی‌های گمنام یا همان ایای نام دارد که برای بسیاری، حتی کسانی که به بیماری اعتیاد مبتلا نیستند، شاید آشنا باشد.
اولین جلسه ایای که در بریتانیا، در اتاقی در دورچستر لندن، برگزار شد به مارس 1947 برمی‌گردد. اما به‌رغم جایگاه این انجمن در حافظه جمعی ما و میلیون‌ها نفری که در ایای شرکت کرده‌اند، باید این پرسش را مطرح کرد که ما واقعاً درباره میزان و چگونگی کارآمدی این انجمن در محافظت از افراد در برابر اعتیاد و پیش بردن آنها به سوی هوشیاری چه می‌دانیم؟
برای پاسخ به این پرسش، بد نیست ابتدا به طور خلاصه به شیوه کارکرد ایای نگاهی بیندازیم. ایای، به جز آنکه از سوی یک سری متخصص اداره می‌شود، بر پایه پشتیبانی همتا (یعنی پشتیبانی شدن از طرف افرادی که تجربه یک بیماری، همچون بیماری شما، را داشته‌اند یا از طرف کسایی که در خصوص یک بیماری روانی خاص آموزش دیده‌اند) عمل می‌کند. به بیان ساده، افرادی که از پیش تجربه گذر از فرایند ایای را داشته‌اند (که رسیدن از ترک مواد به هوشیاری و بعد حفظ بهبودی است) به اعضای تازه‌وارد کمک می‌کنند. ایای با جلساتی که در بیشتر نقاط دنیا برگزار می‌شود، در مقایسه با خدمات حرفه‌ای تخصصی در زمینه اعتیاد، بیشتر در دسترس است. به این سیستم «رفاقتی» را هم اضافه کنید که در آن اعضای جدید در کنار همتایان باتجربه خود قرار می‌گیرند، در واقع با هم جفت می‌شوند، تا باتجربه‌ها در مسیر پرهیز از مصرف هدایت و حمایت‌شان کنند.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
الکلی‌های گمنام مؤثرترین راه برای پرهیز از الکل
یک روز در جمع الکلی‌های گمنام ایران
فلسفه ایای بر پایه برنامه دوازده قدمی بنا شده است که در آن اعضا یک «قدرت برتر» را به رسمیت می‌شناسند. این جنبه روحانی برنامه دوازده قدمی شاید در بعضی‌ها دافعه ایجاد کند.
تمام ملزومات این برنامه ظاهراً مراحل مهم و منظمی را برای افراد میسر می‌کند که به‌شان کمک می‌کند بر مشکل اعتیاد به الکل‌شان فائق آیند. اما بر خلاف سایر برنامه‌هایی که پیش از این برای درمان بیماران مبتلا به اعتیاد (بله، اعتیاد یک بیماری است) استفاده می‌شد، روی ایای هنوز به اندازه سایر روش‌ها تحقیق انجام نشده است؛ که با توجه به میزان گسترش این برنامه و این حقیقت که شاید تنها کمکی باشد که در دسترس افراد قرار می‌گیرد، این اقدام باید صورت بگیرد.
انجمن ایای در طول عمر خود در تغییر و حرکت به سوی تکامل روند آهسته‌ای داشته است. همچنان باور این انجمن بر این است که هدف اصلی افراد الکلی باید پرهیز کامل از الکل باشد، و این اگرچه ممکن است برای عده‌ای کارساز باشد، برای خیلی‌ها شاید دست‌یافتنی یا ضروری نباشد. شاید برای بعضی‌ها مصرف کنترل‌شده گزینه بهتر و واقع‌گرایانه‌تری باشد، اما ایای در حال حاضر بر پایه چنین دیدگاهی عمل نمی‌کند و تنها پرهیز کامل را راه نجات از اعتیاد و حفظ بهبودی می‌داند.
خوشبختانه تحقیقات روی مسئله اعتیاد در سال‌های اخیر پیشرفت کرده و به نقطه‌ای رسیده است که ما حالا می‌دانیم مشکل اعتیاد به الکل (به طور کلی اعتیاد) در نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیک و محیطی، مثل فقر، بیماری روحی و روابط مشکل‌دار، در افراد به وجود می‌آید. اما این در تضاد با این دیدگاه ایای قرار می‌گیرد که می‌گوید چون این افراد درمانده‌اند، باید به «قدرتی برتر» از خودشان تکیه کنند تا بتوانند بر اعتیاد خود فائق آیند.
آشنایی با مراحل ترک در مرکز ترک اعتیاد
بیشتر اطلاعات ما درباره کارآمدی ایای را خود انجمن در اختیارمان گذاشته است، و این خود آشکارا نشان از جانب‌داری دارد؛ یعنی ایای نمی‌تواند با رویکرد بی‌طرفانه به عملکرد خود بنگرد. جز این، مسئله مهم‌تر و بغرنج‌تری که وجود دارد، این است که اعضای این انجمن به صورت گمنام در این برنامه شرکت می‌کنند و این شاید سبب شود که از هر گونه مشارکتی در سنجش نتیجه حضور در ایای امتناع کنند. احتمالش بسیار کم است که افرادی که به سختی در ایای شرکت می‌کنند و مراحل را به سختی پشت سر می‌گذارند و به راحتی به نتیجه نمی‌رسند، در هر گونه اقدامی که برای بررسی و ارزیابی عملکرد این انجمن انجام می‌شود، حضور پیدا کنند. بنابراین بیشتر نتایجی که از تحقیقات در این خصوص به دست می‌آید، از بررسی وضعیت کسانی بوده است که فرایند دوازده قدمی را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند. با توجه به این وضعیت، نمی‌توان عوامل مهمی را که در طی فرایند ایای مانع پیشرفت بعضی از اعضایش می‌شود، شناسایی کرد و این برای همه مسئله‌ساز است؛ و این پتانسیل را دارد که آینده مسیر ایای را در راه افزایش میزان موفقیتش تحت تأثیر قرار دهد.
همچون تمام اقداماتی که برای درمان اعتیاد صورت می‌گیرد، تعریف موفقیت به‌خصوص بر اساس پارامترهای زمانی که به عنوان معیار سنجش استفاده می‌شود، تغییر می‌کند. به عنوان مثال، نتیجه ارزیابی پرهیز در سه ماه اول ترک احتمالاً بسیار بهتر است تا ارزیابی پرهیز طی سالیان. چرا که طبیعتاً بیمار در ماه‌های اول راحت‌تر می‌تواند مواد مصرفی‌اش را کنار بگذارد، اما این روند در گذر زمان به احتمال زیاد ثابت نماند.
حتی نتایج تحقیقات خود ایای نشان می‌دهد که بیست و هفت درصد اعضای ایای ظرف یک سال می‌توانند از الکل دوری کنند، اما این رقم ظرف پنج سال به سیزده درصد می‌رسد.
آنچه در این روش تحقیقاتی غایب است، اطلاعات مربوط به افرادی است که از فرایند درمان، چه ایای چه سایر برنامه‌های علمی ترک اعتیاد، خارج می‌شوند. این بدون شک مهم‌ترین گروهی است که باید روی آن تحقیق انجام شود.
ایای وجه تاریک‌تر دیگری هم دارد که کمتر از آن صحبت می‌شود، و آن سوء‌استفاده کردن از اعضاست. این سیستم رفاقتی که در ایای وجود دارد، در ظاهر خوب به نظر می‌آید، اما باید این را به خاطر داشته باشیم که افراد وقتی به ایای می‌پیوندند آسیب‌پذیرند. چندین گزارش دال بر این وجود دارد که اعضای ایای که به آنها می‌گویند «راهنما» از اعضای تازه‌وارد سوء‌استفاده کرده‌اند.
با اینکه گمنام بودن اعضای ایای مزیت آشکاری دارد، این ایای را از مسئولیت انجام تحقیق عینی و بی‌طرفانه درباره نه فقط میزان کارآمدی‌اش که گزارشات جدی حاکی از استثمار مبرا نمی‌کند. اگر ایای نپذیرد که بعضی اتفاقات منفی هم درون انجمن می‌افتد و در رویکرد تحقیقاتی‌اش شفاف عمل نکند، در افزودن به آسیب روانی‌ای که بسیاری از اعضایش برای رهایی و نجات از آن به این انجمن پناه می‌برند، شریک خواهد بود.
توجه: به نظر هیئت تحریریه مجله اعتیاد انجمن الکلی‌های گمنام بهترین روش برای ترک اعتیاد الکل در جهان را ارائه می‌کند. لکن در یک نشریه دموکراتیک باید بیطرف باشیم و سایر عقیده‌ها حتی مخالف عقیده خودمان را نیز مطرح کنیم. محتوای مقاله بالا به نویسنده آن و نشریه ایندیپندنت تعلق دارد و نظر مجله اعتیاد نیست.