مصرف مشروبات الکلی در ايران

هر سال صدها نفر در اثر مصرف مشروبات الکلی تقلبی در ايران جان خود را از دست می‌دهند. مشکلی که چندان تازگی نداشته و همه ساله گزارش‌هایی در مورد مرگ عده‌ای به‌دليل صرف آنها در ميهمانی‌ها و مجالس عروسی انتشار می‌يابد. مجله اعتیاد درباره نوشیدن مشروب در ایران  گزارش جامعی تهیه کرده که با هم مرور میکنیم.

نوشيدن مشروبات الکلی از ابتدای انقلاب ايران در سال ۱۳۵۷ ممنوع شده و اين ممنوعيت تا به امروز به قوت خود باقی است. در جريان انقلاب ايران، نيروهای انقلابی مسلمان با حمله به مشروب فروشی‌ها نشان می‌دادند که يکی از اعتراضاتشان به حکومت محمد رضا پهلوی همين “شرب خمر” است. چيزی که اسلام آن را به هيچ وجه تحمل نمی‌کند.

با گذشت بيش از چهار دهه از پيروزی انقلاب در ايران و تلاش دولت برای مبارزه با مصرف مشروبات الکلی، توليد و توزيع اين گونه نوشيدنی‌ها همچنان ادامه دارد و به گفته مسئولان نيروی انتظامی همه ساله صدها هزار ليتر نوشيدنی الکلی توليد داخل و خارج توسط اين نهاد کشف و معدوم می‌شود.

به باور بسياری، اعمال ممنوعيت نه تنها باعث توقف مصرف نوشيدنی‌های الکلی نشده، بلکه باعث شده سوء استفاده از الکل به صورت يک مشکل فزاينده و غير قابل کنترل در ايران بروز کند. از يک سو برخی از فروشندگان با استفاده از الکل صنعتی و توليد “مشروبات تقلبی” همه ساله قربانيان زيادی می‌گيرند و از ديگر سو، عواقب نوشيدن مشروبات الکلی از جمله تصادفات رانندگی و درگيری‌های خيابانی بيش از پيش به چشم می‌خورند.

اما جدا از شناخت علل علاقه برخی به نوشيدن الکل، اينکه چگونه اين افراد به رغم محدوديت‌ها و ممنوعيت‌ها به مشروبات الکلی دست می‌يابند موضوع گزارشی است که می‌خوانيد.

درباره اعتیاد به الکل در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید

خماری بعد از مستی مشروب

مراحل اعتیاد به الکل و دلایل الکلیسم

اولین تجربه مشروب و پیدا کردن ساقی 

“بابام معتقده مشروب براش اومد داره. انگوری نيست که بيندازه و شراب نشه. زمانی که بعد از6-5 سال دوباره مشروب انداخت، خونه خريد، ماشين خريد و خيلی اتفاق های خوب ديگه هم براش افتاد. از اون زمان به بعد، هر سال شراب می اندازه.”

اين ها را بهروز، جوانی بيست و دو ساله می‌گويد که امسال برای اولين بار خودش عرق کشی کرده است. البته عرق گرفتن و شراب انداختن، روش مرسوم همه ايرانی‌هايی نيست که مشروبات الکلی مصرف می‌کنند. وقتی از آيلار که چند سالی است از یکی از شهرستان‌های شمالی ایران به تهران نقل مکان کرده، پرسيدم آيا در منطقه شما هم مشروبات خودشان را در خانه توليد می‌کنند، گفت: “خيلی کم پيش می‌آيد که مصرف کننده مشروبات، خودش سازنده آنها هم باشد. کسانی هم که مصرف بالايی دارند، ساقی (تهيه کننده شراب) مخصوص دارند. بعضی‌ها حتی از چند ساقی، شراب تهيه می‌کنند که هميشه در دسترس باشند.”اما در خريد مشروب و عرق بايد به آدم های مطمئن مراجعه کرد. قاطی کردن آب در عرق و اضافه کردن انواع قرص‌های خواب آور با آن، از جمله کارهايی است که در فروش غير قانونی مشروبات الکلی رواج پيدا کرده است. بهروز در همين رابطه تعريف می‌کند: “يکی از عرق فروش‌هايی که ما جنسمان را از او تهيه می‌کرديم، جلوی خود ما ۲۰ ليتر عرق را در ظرف های ۴ ليتری می‌ريخت و با آب قاطی می‌کرد و برای فروش کنار می‌گذاشت!”

---

محدوديت‌های موجود، گرچه برای جوانان و افرادی که علاقه‌مند به مصرف مشروبات الکلی هستند،
شرايط مطلوبی محسوب نمی‌شود، اما خيلی از مذهبی‌ها، اين وضع را به شرايط قبل از انقلاب ترجيح می‌دهند

---

سفره مشروب ایرانی و جنس خوب

افرادی که مصرف کننده مشروبات الکلی هستند، عرضه کنندگان اين مواد را هم می‌شناسند. اين افراد حتی در شهرهای مذهبی مانند يزد هم می‌توانند شراب مورد مصرف خود را پيدا کنند. محمود، جوان سی ساله تهرانی، خاطره سالی را تعريف می‌کند که برای ماموريت اداری به يزد رفته بود و برای خودش و دوستانش عرق تهيه کرده بود: “به پارک نزديک محل اقامتمان رفتيم. از کنار عده‌ای که آنجا پرسه می‌زدند گذشتيم و با اشاره چشم به يکی از آن ها فهمانديم که مشتری هستيم. جلو آمد، سفارش گرفت، سوار موتور شد و ظرف چند دقيقه چيزی را که می‌خواستيم تحويلمان داد.”

شايد برای افرادی که مصرف تقريبا ثابت مشروبات الکلی دارند، تهيه اين مواد در تهران کمی ساده تر باشد. بهروز در مورد تهيه عرق و مشروب، به عنوان يک مشتری، نظر مشخصی دارد: “عرق و مشروب را بايد از آدم‌های مطمئن گرفت. در همه شهرها هم اين آدم‌ها هستند. به دست آوردن شراب و عرق کار خيلی مشکلی نيست. فقط بايد بتوانی جنس خوب تهيه کنی. وقتی مدتی مشتری يکی از همين آدم‌ها بودی و به تو اعتماد کردند، جنس خوب می‌دهند. اما اگر تو را نشناسند، آب هم قاطی عرق می کنند و می‌فروشند.”

او در ارايه نظرش، به هيچ کدام از محدوديت‌های دولتی و عرفی هم فکر نمی‌کند. از او می‌پرسم، مگر کسانی را که مشروب رد و بدل يا مصرف می‌کنند، دستگير نمی‌کنند؟ در جواب خيلی خونسرد می‌گويد: “تا حالا خودم را نگرفته‌اند، اما بعضی ازدوستانم را چرا. اما هيچکدام شان به دادگاه و شلاق نرسيدند. با پرداخت جریمه نقدی خود را آزاد کردند. رقمش هم بستگی به اين داشته که چی همراه داشتند و چقدر بوده.”

ترس از شلاق

نيروهای دولتی و بسيجی‌ها علاوه بر کنترل معابر در برخی از محله‌ها و زمان‌ها، وارد خانه‌هايی هم که محل مصرف اين مواد هستند، می‌شوند. اما مداخله پليس در ميهمانی‌ها و جمع‌های دوستانه بيشتر زمانی اتفاق می‌افتد که اطرافيان از سر و صدا و پايکوبی‌های غير متعارف جوانان به پليس شکايت کنند. اما هميشه نتيجه اين مداخلات، انتقال به پايگاه نيروی انتظامی و دادگاهی شدن نيست.

آيلار می‌گويد: “يک بار که منزل يکی از دوستانم مهمانی بود، فردی با لباس نيروی انتظامی آمد دم در. همه ما آن قدر مست بوديم که تا لحظاتی متوجه حضور او نشديم. آخر سر هم ۵۰ هزار تومان جریمه داديم و رفت.”

اما او از شلاق خوردن اش می‌ترسد: “يک شب که با دوستانم مشروب فراوان خورده بوديم، نزديک خانه، چند نفر بسيجی جلوی ما را گرفتند. بوی مشروب بالا می زند و کسی که مصرف نکرده، کاملا متوجه‌اش می شود. جوانی که نزديک من بود می‌گفت چرا مشروب خورده‌ای و من انکار می‌کردم. بالاخره حاج آقا آمد و گفت تو جای پسر منی، نخور. در تمام اين مدت فقط به اين فکر می‌کردم که درد شلاق را چطور تحمل کنم.”

با اين حال نه او و نه بهروز، هيچ کدام به خاطر نگرانی از عواقب بعدی آن، از تهيه و مصرف مشروبات منصرف نشده‌اند.

شراب شیراز

برای خارجی‌ها اما ظاهرا اين سخت گيری‌ها در مراسم رسمی و در هتل ها وجود ندارد. سهیلا، خبرنگار یکی از روزنامه‌های سراسری، وقتی از دو نفر از کارشناسان ژاپنی که ميهمان ايرانی‌ها بودند، درباره بهترين خاطره‌شان از سفر به ايرا‌ می پرسد، پاسخ کوتاهی می‌شنود، “شراب شيراز”، آن‌ها تعريف شراب شیراز را از ترجمه اشعار حافظ شنيده بودند.

آيا شراب در ايران، تنها در ميان خانواده‌های غيرمذهبی، ارامنه يا غير مسلمان‌ها رواج دارد؟ مادر بهروز نماز می‌خواند و پدر بزرگ پدری‌اش هم فرد شناخته شده و با ايمانی بوده است. خودش درباره نوع نگاه خانواده‌اش به شراب اين گونه توضيح می‌دهد: “مادرم نماز می‌خواند، مشروب هم نمی‌خورد، بابام مشروب می‌اندازد و می‌خورد، نماز هم نمی‌خواند.”

در خانه آيلار هم وضع مشابهی حاکم است: “در جمع خانواده‌های ما، زنان لب به مشروب نمی‌زنند، مردان هم آزادند، اما در ماه‌های محرم و صفر مشروب نمی‌خورند. در ماه رمضان هم معمولا مشروب مصرف نمی‌شود، حتی اگر مصرف کننده، روزه نگيرد. با اين حال خيلی‌ها هستند که نماز می‌خوانند اما مشروب هم مصرف می‌کنند.”

از آيلار م‌ پرسم مشروب خوردن را از کجا شروع کردی؟ “گروه دوستان، اولين جايی است که برای نوجوانان و جوانان در منطقه ما، خوردن مشروبات الکلی در آن شروع می‌شود. در خانواده‌های ما، بچه‌ها، خودشان تمايلی ندارند شروع اين کار در خانه باشد.” اما بهروز، جوان تهرانی، اين تجربه را وقتی سال سوم نظری بوده، در خانه خودشان داشته است. البته جوانان زيادی هم هستند که علاقه‌ای به مصرف مشروبات الکلی ندارند اما بعضا خود شاهد بدست آوردن آسان آنها بوده‌اند.

هومن، جوان مذهبی اهل تهران هم مشروب را اول بار در دوران دانشجویی‌اش در اهواز سر سفره دیده است. او گرچه خودش اهل خوردن مشروب نبود، اما دیده بود که به دست آوردن شراب و عرق برای بچه‌های جنوبی یا شهرستانی‌ها و تهرانی هایی که اهلش بودند و در آنجا اقامت داشتند چندان مشکل نیست.

‘ام الفساد‘

محدوديت‌های موجود، گرچه برای جوانان و افرادی که علاقه‌مند به مصرف مشروبات الکلی هستند، شرايط مطلوبی محسوب نمی‌شود، اما خيلی از مذهبی‌ها، اين وضع را به شرايط قبل از انقلاب ترجيح می‌دهند: “شب‌های شنبه سر پل تجريش، پر بود از آدم های مستی که تلو تلو می‌خوردند و گوشه و کنار خيابان استفراغ می‌کردند.”

از نظر اين افراد همه کسانی که مشروب مصرف می‌کنند عقل شان زايل می‌شود و رفتاری می‌کنند که دور از شان انسان است. محمد حسين، مرد ميان سالی که دوره جوانی‌اش را با عقايد تند مذهبی در حکومت پهلوی دوم سپری کرده است، در اين باره، خاطره دوران سربازی‌اش را به ياد می‌آورد: “وقتی برای گذراندن دوره سربازی به پادگان شيراز رفته بودم، شب‌های تعطيل، تفريح بچه‌ها دور هم جمع شدن و مشروب خوردن بود. در اين ميان بچه‌ها بعد از مست شدن، کارهايی می‌کردند که ارزششان برای ما از بين می‌رفت.”

وقتی از محمد حسين پرسيدم آيا روش قهری موجود، که به پنهانی شدن مصرف مشروبات الکلی منجر شده، از نظر عقايد مذهبی او روش درستی است، پاسخ می‌دهد: “بايد به گونه‌ای عمل کرد که نخوردن مشروب در جامعه، به صورت عادت در‌آيد.” او می‌افزايد: “در کنار ايجاد محروميت‌ها و موانع قانونی، بايد اقدامات فرهنگی جدی هم انجام داد. به اين ترتيب تنها عده خاصی هستند که مصرف کننده پنهانی مشروب می‌شوند. اين گروه که در اقليت خواهند بود، همان‌هايی هستند که بايد به خاطرشان قوانين محدود کننده وضع شود.” وی حتی پيش تر هم رفته و می‌گويد: “جلوگيری از مصرف مسکرات در جامعه می‌تواند مانند صدر اسلام مرحله به مرحله باشد.”

محمد حسين، يکی ديگر از راه‌های کاهش مصرف الکل که از آن به عنوان “ام الفساد” ياد می‌کند را افزايش عدالت اجتماعی می‌داند. به عقيده او بيشتر کسانی که مصرف کننده مشروبات الکلی هستند، برای فرار از ناراحتی‌های خانوادگی و شغلی به اين کار رو می‌آورند.

به اين ترتيب به نظر او با تحقق شعار دولت جديد، يعنی عدالت محوری، يکی از مسايل گريبان‌گير جامعه ايران که از نظر مذهبی‌ها به عنوان يک معضل ديده می‌شود، بر طرف خواهد شد.

BBC