جراحی مغز، راهی برای درمان اعتیاد؟

محققان موسسه علوم اعصاب راکفلر و دانشکده پزشکی دانشگاه وست ویرجینیا به سرپرستی دکتر “علی رضایی” برای نخستین بار در آمریکا از کاشت الکترود در مغز یک معتاد به مواد اپیوئیدی (مشتقات تریاک) برای تحریک مغزی بیمار و در نهایت ترک اعتیاد او استفاده کردند. این روش برای کسانی که تمام روش‌های دیگر درمان اعتیاد را تجربه کرده‌اند اما هنوز هم از مصرف مواد مخدر رنج می‌برند، در نظر گرفته شده است.

دکتر علی رضایی، جراح مغز و استاد برجسته علوم اعصاب از دانشگاه ویرجینیای غربی در آمریکا که سرپرستی این پژوهش را به عهده دارد، در نوامبر ۲۰۱۹ اولین جراحی بر روی مغز معتادی با روش جدید تحریک مغزی یا “DBS” را با موفقیت به پایان رساند. در این جراحی با کاشت الکترودهای ریزی، پالس‌های الکتریکی برای قسمت پاداش‌دهی به رفتارهای لذت‌جویانه در مغز ارسال می‌کنند.

دانشمندان امیدوارند که با استفاده از این پژوهش، بتوان به ریشه‌کن‌سازی ولع‌های اعتیادآور کمک کرد و روشی برای رهایی از اعتیادهای مزمن برای بیمارانی یافت که از سایر روش‌های بازپروری نتیجه‌ای نگرفتند و بارها دچار اوردوز(بیش‌مصرفی) شده‌اند.

فوریه ۲۰۲۲ شبکه تلویزیونی CNN در مصاحبه با علی رضایی دانشمند ایرانی گزارش داد که شخص معتاد در این آزمایش تاریخی، بعد از گذشت ۳ سال توانسته برای اولین بار در زندگی خود پاک بماند. 

دکتر رضایی می‌گوید: «فرض ما این بود که با استفاده از تحریک عمقی در این بخش از مغز، می‌توانیم عملاً تراز دوپامین را عادی کنیم. قسمت پاداش مغز وقتی مواد مخدر وارد بدن شود، دوپامین آزاد می‌کند و حس خوشایندی به فرد دست می‌دهد

در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید

همه آنچه باید درباره ترک داروهای اپیوئیدی بدانید

بهترین روش ترک اعتیاد به تریاک

عادی سازی دوپامین

به گفته موسسه ملی سوء‌مصرف مواد مخدر، سامانه پاداش مغز، مداری در مغز است که وقتی با فعالیتی خوشایند مثل خوردن غذای خوش‌مزه یا عمل جنسی  «به کار افتد»، باعث احساس لذت می‌شود.

هر وقت که این مدار پاداش فعال شود، مغز ما درمی‌یابد که کار مهمی در حال رخ دادن است که ارزش به یاد سپردن و تکرار دارد.

مواد مخدر صنعتی وداروهایی مثل بنزودیازپین، سامانه پاداش را در اختیار می‌گیرند و سبب می‌شوند معتاد برای ارضای خود به مصرف بیش‌تر ولع پیدا کند.

دکتر علی رضایی گفت که تحریک عمقی مغز به مدت ده‌ها سال با موفقیت در درمان علايم بیماری پارکینسون به کار می‌رفته است. پزشکان این موسسه برای درمان معتادانی که روش‌های دیگر درمان بر آنان کارساز نیست، شروع به ابداع روش مشابهی کردند.

دکتر رضایی می‌گوید: «فرض ما این بود که با استفاده از تحریک عمقی در این بخش از مغز، می‌توانیم عملاً  تراز دوپامین را عادی کنیم. قسمت پاداش مغز همچنین وقتی مواد مخدر وارد بدن شود، دوپامین آزاد می‌کند و حس خوشایندی به فرد دست می‌دهد. سپس فرد دفعه بعد دوست دارد مقدار بیش‌تری مصرف کند تا به همان حس خوشایند قبلی برسد.»

این آزمایش در سال ۲۰۱۹ آغاز شد و معتادی به نام «فیشر» سومین بیماری است که تحت این جراحی قرار گرفته است.

پزشکان می‌خواهند در مرحله بعدی از ۱۰ بیمار معتاد دیگر استفاده کنند که پیش از این از هیچ یک از روش‌های ترک، طرفی نبسته بودند.

با توجه به آن که در سال ۲۰۲۰ بیش از ۹۳ هزار نفر در امریکا بر اثر بیش‌مصرفی مواد مخدر جان باختند و طبق گزارش مرکز مهار و پیش‌گیری بیماری، عامل ۶۰ درصد از آن مرگ‌ها مواد مخدر صنعتی بوده است، نوآوری در روش‌های درمان ضرورت مبرمی است.

همه‌گیری کرونا نیز عامل افزایش آمار بیش‌مصرفی مواد مخدر بوده است، چنان که از سال ۲۰۱۸ آمار مرگ و میر حدود ۵۰ درصد جهش داشته است.

در ایالات متحده، بیش از صدهزار نفر درسال بر اثر مصرف بیش از حد مواد مخدر جان خود را از دست می‌دهند. مواد مخدر اپیوئیدی مانند فنتانیل، در دو سوم این مرگ‌ها نقش دارند.

کاشت الکترود در مغز برای ترک اعتیاد

اولین بیمار آمریکایی که این روش روی وی انجام گرفت، یک مرد 33 ساله دارای یک دهه سابقه سوء مصرف مواد اپیوئیدی، اوردوز، لغزش و بازگشت چندباره به مصرف مواد مخدر است. جیمز فیشر در مصاحبه با شبکه خبری ان‌بی‌سی می‌گوید چهار بار بر اثر بیش‌مصرفی مواد مخدر تا پای مرگ پیش رفته بوده است و چنان مستاصل شده بود که در آن تحقیق شرکت کرد.

آقای فیشر می‌گوید از سال‌های نوجوانی مواد مخدر مصرف می‌کرده است و در مقطعی هم به بنزودیازپین یا «بنزو» معتاد شده است. به گفته او، مدتی به آسانی و با نسخه پزشک آن را تهیه می‌کرد، اما وقتی دیگر نتوانست نسخه بگیرد، ناچار شد از دوستانش بخرد و برای تامین هزینه اعتیاد خود، شروع به دزدی کرد.

آقای فیشر پیش از رفتن زیر تیغ جراحی در مصاحبه با شبکه خبری ان‌بی‌سی گفته بود: «دلم نمی‌خواهد بمیرم. دلم ‌نمی‌خواهد آن زندگی فلاکت‌بار را داشته باشم که بعد از ترک کردن همچنان ولع داشته باشم، ولی نتوانم آن را رفع کنم.»

آقای فیشر می‌گوید بعد از جراحی دیگر احساس افسردگی یا اضطراب نداشته است و دیگر ولع مواد مخدر ندارد. 

او می‌گوید: «تفاوت وضعیت الان من با وضعیت قبلی‌ام مثل فرق شب و روز است.»

تحریک عمیق مغزی یا “DBS” نوعی جراحی است که چند الکترود را درون مغز و در مراکز خودکنترلی و لذت مغز بیمار قرار می‌دهند. سپس یک دستگاه خارجی برای قطع رفتارهای مغزی رایج بیمار مانند هوس به مصرف مواد مخدر یا وسواس فکری پالس‌های الکتریکی به الکترودها می‌فرستد.

در مورد درمان اعتیاد به مشتقات تریاک، محرک‌ها مغز بیمار را آموزش می‌دهند تا دیگر هوس مواد مخدر نکند.

دکتر رضایی می‌گوید: اعتیاد یک بیماری مغزی است که مراکز پاداش در مغز را شامل می‌شود و ما باید برای کمک به کسانی که به شدت تحت تأثیر اختلال در مصرف مواد مخدر هستند، فناوری‌های جدیدی کشف و ابداع کرده‌ایم.

فناوری DBS در حال حاضر مورد تأیید FDA(سازمان غذا و داروی آمریکا) است و برای معالجه بیماری پارکینسون، اختلال افسردگی حاد و صرع مورد استفاده قرار می‌گیرد و نتایج امیدوار کننده‌ای را نشان داده است.

به گفته محققان موسسه علوم اعصاب راکفلر، منطقه ویرجینیای غربی بالاترین میزان مرگ و میر را در اثر مصرف بیش از حد مواد مخدر دارد.

به گزارش مجله اعتیاد، در ایالات متحده، بیش از صدهزار نفر درسال بر اثر مصرف بیش از حد مواد مخدر جان خود را از دست می‌دهند. مواد مخدر اپیوئیدی مانند فنتانیل، در دو سوم این مرگ‌ها نقش دارند.

این درمان جدید در نهایت اگر توسط FDA برای ترک اعتیاد تصویب شود، از آنجا که بحران اعتیاد به مواد اپیوئیدی رو به رشد است، به نظر می‌رسد یک راه حل ضروری باشد.