تأثیر دوستان در گرایش نوجوانان به مواد مخدر
تحریریه اعتیاد
نقش دوستان در اعتیاد نقشی کلیدی و تأثیرگذار است. اعتیاد به مواد مخدر یکی از معضلات اجتماعی مهم، به‌ویژه در میان نوجوانان و جوانان، به شمار می‌رود. شناخت عواملی که فرد را به سمت مصرف مواد سوق می‌دهند، برای پیشگیری و درمان ضروری است. یکی از این عوامل مهم، تأثیر دوستان و گروه‌های همسالان است. در این مقاله، به بررسی نقش دوستان در گرایش به اعتیاد پرداخته و تأثیراتی مانند فشار گروهی، عادی‌سازی مصرف مواد و نقش محیط مدرسه و محل سکونت تحلیل می‌شود.
تأثیر دوستان در اعتیاد
دوستی با افرادی که به مصرف مواد مخدر معتاد هستند، می‌تواند تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر دیگران داشته باشد. بسیاری از افراد ممکن است تصور کنند که تشویق و تعارفات دوستان برای مصرف مواد تأثیر چندانی ندارد؛ اما واقعیت این است که دوستان نقش بزرگی در آغاز اعتیاد دارند. مطالعات نشان می‌دهند که بخش قابل توجهی از اعتیادها در دوران نوجوانی آغاز می‌شود، یعنی زمانی که روابط اجتماعی و دوستانه اهمیت بالایی دارند.
نوجوانان در این دوره از زندگی تمایل زیادی به تأیید و پذیرش از سوی همسالان خود دارند. به دلیل همین نیاز به تعلق اجتماعی، رفتارهای دوستان و گروه‌های دوستی به شدت بر تصمیم‌گیری‌های فرد تأثیر می‌گذارد. اگر گروه دوستان به مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر مشغول باشند، احتمال اینکه نوجوان نیز به این رفتار گرایش پیدا کند، به شدت افزایش می‌یابد.
فشار گروهی
یکی از عوامل اصلی که باعث گرایش نوجوانان به اعتیاد می‌شود، فشار گروهی است. دوستان ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم فرد را تحت فشار قرار دهند تا الکل و مواد مخدر را تجربه کند. این فشار می‌تواند به شکل تعارف، تأیید اجتماعی یا حتی تلاش برای تطابق با هنجارهای گروهی صورت گیرد. بسیاری از نوجوانان برای اینکه به عنوان عضو قابل قبول یک گروه دوستانه پذیرفته شوند، تمایل به پیروی از رفتارهای دیگران دارند، حتی اگر این رفتارها پرخطر و مخرب باشند.
عادی‌سازی مصرف مواد
زمانی که یک فرد در گروهی از دوستان قرار دارد که مصرف مواد مخدر را امری رایج و عادی می‌دانند، این امر می‌تواند مصرف مواد را در ذهن فرد به یک رفتار عادی و بی‌خطر تبدیل کند. این عادی‌سازی می‌تواند مانعی برای دیدن خطرات و عوارض جدی مصرف مواد باشد و باعث شود که نوجوان بدون توجه به پیامدهای منفی، به مصرف مواد روی آورد.
الگوی رفتاری
دوستان نقش مهمی به عنوان الگوهای رفتاری در زندگی افراد دارند. نوجوانان به شدت تحت تأثیر رفتارهای دوستان خود هستند و اغلب سعی می‌کنند از آن‌ها تقلید کنند. اگر نوجوانان شاهد مصرف مواد توسط دوستان نزدیک خود باشند، احتمال اینکه خود نیز به مصرف آن روی آورند افزایش می‌یابد. به این ترتیب، مصرف مواد در جمع‌های دوستانه می‌تواند به سرعت به یک رفتار تقلیدی تبدیل شود و فرد را به سمت اعتیاد سوق دهد.
حمایت عاطفی ناکافی
دوستان در مواقع بحرانی و مشکلات عاطفی نقش حمایت‌گری مهمی برای نوجوانان دارند. اما اگر دوستان نتوانند در شرایط بحرانی حمایت عاطفی لازم را فراهم کنند، فرد ممکن است به‌دنبال راه‌حل‌هایی موقتی و نادرست، مانند مصرف مواد مخدر برای فرار از مشکلات، باشد. در این مواقع، دوستان مصرف‌کننده مواد ممکن است به‌جای ارائه حمایت، فرد را به مصرف مواد برای کاهش درد و استرس تشویق کنند.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
تقویت رفتارهای مخرب
دوستانی که خود مصرف‌کننده مواد مخدر هستند، ممکن است به صورت مستقیم یا غیرمستقیم رفتارهای مخرب را تقویت کنند. به عنوان مثال، آن‌ها ممکن است مصرف مواد را در موقعیت‌های اجتماعی یا تفریحی تأیید یا تشویق کنند. این تقویت رفتارهای مخرب می‌تواند فرد را به سمت مصرف بیشتر مواد سوق دهد.
عوامل مرتبط با مدرسه
مدرسه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی پس از خانواده، نقش مهمی در رفتارهای نوجوانان ایفا می‌کند. عواملی مانند بی‌توجهی به مصرف مواد در مدرسه، فقدان قوانین مشخص برای منع مصرف، استرس‌های تحصیلی، و نبود حمایت عاطفی از دانش‌آموزان، می‌توانند زمینه‌ساز مصرف مواد مخدر شوند. نوجوانانی که احساس طرد شدن توسط معلمان و مسئولان مدرسه را تجربه می‌کنند، ممکن است برای مقابله با احساسات منفی خود به سمت رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر گرایش پیدا کنند.
عوامل مرتبط با محل سکونت
محیط زندگی نوجوان نیز می‌تواند در گرایش به مصرف مواد تأثیرگذار باشد. عواملی همچون نبود ارزش‌های اخلاقی و مذهبی، شیوع خشونت، اشتغال‌های کاذب، و ضعف همبستگی اجتماعی، می‌توانند ریسک ابتلا به اعتیاد را افزایش دهند. در محله‌هایی که مصرف مواد مخدر به‌عنوان یک هنجار اجتماعی تلقی می‌شود یا بازار مواد مخدر فعال است، نوجوانان ممکن است با خطرات بیشتری مواجه شوند.
نتیجه‌گیری
دوستان و گروه همسالان می‌توانند نقش کلیدی در شکل‌گیری رفتارهای اعتیادآور در نوجوانان ایفا کنند. فشار گروهی، عادی‌سازی مصرف مواد، و تأثیرات محیط مدرسه و محل زندگی از مهم‌ترین عواملی هستند که می‌توانند نوجوانان را به سمت مصرف مواد سوق دهند. در این شرایط، تلاش برای افزایش آگاهی و تقویت مهارت‌های مقاومت در برابر فشارهای اجتماعی، همچنین ایجاد شبکه‌های حمایتی سالم و تقویت ارزش‌های مثبت در محیط‌های آموزشی و اجتماعی، از جمله راهکارهای مؤثر برای پیشگیری از اعتیاد است.
به‌طور کلی، نقش دوستان در اعتیاد غیرقابل انکار است و باید در برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد توجه ویژه‌ای به این عامل داشت.
پاشا دماوندی/مجله اعتیاد