چگونه از اعتیاد به خودیاری جلوگیری کنیم؟
اعتیاد به خودیاری با نوعی نشئگی در ارتباط است
تحریریه اعتیاد
خوددرمانی یا به تعبیری خودیاری، یعنی کمک به خود، بدون استفاده از مرجعی بیرونی و متخصص، عملی مداوم در زندگی یک انسان آگاه مدرن در راستای رشد فردی، همان تزکیه نفس به زبان دینی. این شکل مدرن و غیرمذهبی رشد فردی این قابلیت را دارد که زندگی بعضیها را دگرگون کند، حتی زندگی بسیاری را نجات دهد. اما در حال حاضر، همچون سایر پدیدههای فرهنگ عامه، دچار شیب لغزنده شده و یک وجه کاپیتالیستی به آن داده شده است که تقریباً به طور کامل نادیده گرفته میشود. (شیب لغزنده، در منطق، تفکر انتقادی، سخنان سیاسی و رفتار قضایی، به استدلالی گفته میشود که در آن یکی از طرفین ادعا میکند که قدمِ اولِ برداشته شده، هر چقدر هم که به نسبت کوچک و کماهمیت باشد، میتواند باعث بروز زنجیرهای از اتفاقات شود که در نهایت سبب پیامدی بزرگ – معمولاً منفی – میشود.)
بهخصوص در آغاز سال نو که به مناسبت نو شدن طبیعت انسان هم تلاش میکند تازه شود، امروز در فرهنگ عامه عموماً هیاهو و شتابی به دل جان همه میافتد که میخواهند خیلی سریع، ظرف مدتی کوتاه، تبدیل به انسانی کاملاً جدید شوند؛ این شتاب میتواند همه را درگیر، بیش از اندازه تحریک و حتی به خود معتاد کند. بنابراین حتی خوددرمانی هم دیگر میتواند در دسته اعتیادزاها قرار بگیرد. وبسایت mindbodygreen در مقالهای این پرسش را با تعدادی متخصص مطرح کرده است: چگونه میتوان تشخیص داد که تلاش فرد برای خودیاری از مرز مفید بودن خارج میشود و چگونه میتوان به مسیر سالم بازگشت.
آیا میتوان به خودیاری معتاد شد؟
با اینکه مبرهن است اعتیاد به خودیاری (self-help) با سایر گونههای اعتیاد تفاوت بسیاری دارد، اما به هر حال با نوعی نشئگی در ارتباط است.
این احساس نشئگی عموماً زمانی در فرد ایجاد میشود که مثلاً کاری تازه، یک کتاب خودیاری تازه یا یک برنامه رشد فردی تازه را آغاز کرده است. دکتر کلویی کارمایکل، روانشناس بالینی، در اینباره توضیح میدهد: «وقتی ما چیزی یا کاری را در زندگیمان شروع کنیم که به نظر میآید میتواند مشکلاتمان را حل کند، اولش شور و هیجان زیادی در مان به وجود میآورد.»
کارمایکل میگوید از همین نقطه، مغز شما کمکم روی نسخه تئوریک متفاوتی از خودتان یا آنچه روانشناسان «خود انگیزشی» شما مینامند، متمرکز میشود. در ابتدا، این عادت تازه شاید این احساس را به شما بدهد که بالاخره دارید آن کاری را که باید، میکنید، به خود ایدهآلتان نزدیک میشوید و فاصله میان خود واقعی و خودی را که میخواهید باشید، کم میکنید. (انسانی که منظمتر و سالمتر است و در روابط بخشندهتر و مهربانتر.)
وقتی اوضاع، به هر دلیلی، به همین شکل، آنگونه که انتظار دارید، پیش نمیرود، احتمالاً ناامید میشوید و احساس میکنید که به یک کتاب یا برنامه دیگری برای «ساختن» خودتان نیاز دارید. بعد، ممکن است بلافاصله، بی درنگ یا تأمل، به سراغ هدف بعدیتان بروید.
سختترین بخش اعتیاد به خودیاری این است که در ظاهر به هیچ وجه خطرناک به نظر نمیرسد، حتی مفید هم به نظر میآید.
اما دقیقاً مثل پریدن از یک رژیم غذایی موقت و زودگذر به دیگری، تغییر ناگهانی یک مسیر خودیاری به دیگری هم منجر به بروز اضطراب شدید و حتی خودبیزاری در شما میشود، بی آنکه کمی احساس رضایت در شما ایجاد کند. به علاوه، این تفکر سمی که بهتان میگوید اگر آن بخش ناکامل خود را درست کنید، آنوقت لایق احترام و عشق هستید، وسواستان را در به پایان رساندن این مسیر که در نهایت بهتان احساس ارزشمند بودن بدهد، حتی بیشتر هم میشود.
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
راهی به سوی خویشتنپذیری بیقید و شرط
آیا اتکا به خود در بهبودی امکانپذیر است؟
روش تربیت والدین میتواند خطر سوءمصرف مواد را در فرزندان کاهش دهد
نگاه روانشناختی به پدیده اعتیاد
چرا خودبهسازی گاهی نیاز به رهایی از قید و بند دارد؟
جامعه معمولاً فشار زیادی به افراد برای بهسرعت متحول شدن وارد میکند. اما وقتی شما روزهایتان را به طور دائم در حال کسب و جذب اطلاعات جدید درباره هر موضوع مرتبط با خودیاری میگذرانید، بی آنکه به مغزتان زمانی برای تأمل بدهید، بهراحتی دلواپس و مضطرب میشوید.
جوراِل کارابالو، مشاوری که خود به اعتیاد به خودیاری مبتلا بوده است، در اینباره میگوید در این مواقع، خوب است به خاطر داشته باشید که نیاز نیست دگرگونی یا تکامل با یک کتاب یا برنامهای پولی اتفاق بیفتد؛ در واقع میتواند خود به خود اتفاق بیفتد.
با این منطق، بهترین کاری که میتوانید در آن لحظات آشفتگی و دلواپسی بکنید، این است که به خودتان زمان بدهید؛ اصلاً بهکل همهچیز را کنار بگذارید. کارابالو میگوید: «گاهی من به مراجعان میگویم اصلاً نمیخواهید چیزی بخوانید. به نظرم شما دارید به خودتان فشار میآورید. آرام باشید و فقط به مسیر توجه کنید.»
وقتی دریافت اطلاعات را متوقف میکنید، فرصت پیدا میکنید که به درون خودتان نگاه کنید و صراحتاً باید گفت که حوصلهتان سر برود. کاراباالو درباره این فضای سکوت میگوید: «پرسشهای مهم آنجاست؛ پاسخهای مهم هم آنجاست.» وقتی شما کمتر درگیر یک هدف و مسیر مشخص هستید، شاید به این نتیجه برسید که در واقع بدون پی چیزی بهکل متفاوت رفتن حالتان بهتر است.
چگونه در مسیر خودیاری به گونهای گام بردارید که نتیجه بگیرید؟
حالا خبر خوب این است که اگر گام به گام روی یک جنبه بخصوص خودتان کار کنید، بهویژه اگر چیزی باشد که مدتها میخواستید انجام دهید، نتیجه بهتری خواهید گرفت. و نمیتوان گفت خودیاری، فقط به این خاطر که شما پیشرفت ملموسی را در مسیرشر در خودتان مشاهده نکردید، یا اینکه به آن معتادید، یا هرگز برنامهای را پیدا نکردید که اثربخشیاش پایا بماند، فایدهای ندارد.
رازش این است که خودیاری را در تعادل، آگاهانه، با هدف و واقعنگری، پیش ببرید.
اهداف روشن و شخصی مشخص کنید
به جای تعیین اهداف کلی بر اساس آنچه فکر میکنید باید بخواهید، اهدافرا مشخص کنید که ملموس باشد و به کار زندگیتان بیاید. کارابالو در اینباره میگوید اگر اهداف شما در ارتباط مستقیم با چیزی که واقعاً برایتان مهم است باشد، مدیریت و تشخیص اینکه کدام کتاب یا برنامه به درد شما میخورد و کدام نمیخورد، برایتان آسانتر خواهد بود.
مثلاً اگر میخواهید اندام متناسبتری داشته باشید اما هرگز به وزن یا عدد و رقم اهمیت ندادهاید، پس هدفتان را روی عدد تعیین نکنید. در عوض، به این بیندیشید که چرا میخواهید اندام متناسب داشته باشید؛ آیا میخواهید توانایی بازی با بچههایتان را داشته باشید یا احساس اعتماد به نفس بیشتری نسبت به بدنتان؟
این مرحله بسیار مهم است، چرا که اگر از هدفتان مطمئن نباشید، نمیتوانید پیشرفتتان را ارزیابی کنید. الکس شیا، نویسنده و مربی زندگی، میگوید: «اگر چیزی مثل مراقبه را انتخاب کنید، اما هرگز ندانید از آن چه میخواهید، این امکان وجود دارد که در طول مسیر کلافه شوید.»
برای مثال، اگر یک هفته مراقبه را امتحان کردهاید و هیچ «پیشرفتی» نمیبینید، آنوقت ممکن است آن را کنار بگذارید و ازش رد شوید. شیا توضیح میدهد که مشکل این است که شما در وهله اول اصلاً نمیدانستید با این کار به دنبال چه هستید.
اگر در یافتن این چراها مشکل دارید، مشورت با دوستی معتمد، یک عضو نزدیک خانواده یا مشاور میتواند بسیار مفید واقع شود.
خلاصه
به جای اینکه تصور کنید کتابهای پرفروش خودیاری مشکلاتی در شما را مثل عزت نفس یا مهارتهای ارتباطی حل میکند، پیش از آنکه به دنبال هر گونه منبعی باشید، ببینید دقیقاً میخواهید روی چه چیزی کار کنید، چه چیزی را تغییر دهید.
چرا پیشگیری از اعتیاد مهم است؟
خروج از تاریکی: رازها اعتیاد را وخیمتر میکند
کاربرد و نحوه اثربخشی درمان شناختی رفتاری (CBT)
متعادل رفتار کنید و سیر خودیاریتان را مرحله به مرحله پیش ببرید
خودیاری لازم نیست کاری تماموقت باشد. کارابالو میگوید: «شاید چیزهایی در شما و زندگیتان باشد که همیشه نیاز به تغییر و بهبودی داشته باشد، اما نیاز نیست همیشه در حال کار کردن روی آنها باشید. میتوانید مسیر را استارت بزنید و توقف کنید یا به خودتان استراحت بدهید.»
هیچ اشکلی ندارد، و حتی خوب است، که زمانی را به کسب و مصرف اطلاعات اختصاص دهید و زمانی دیگر را فقط به مشاهده بگذارنید. این رفت و برگشت بین این دو حالت میتوان بهتان کمک کنید باانگیزه باقی بمانید، خسته نشوید و بر وسوسه بلافاصله رفتن به سراغ هدفی تازه غلبه کنید.
کارمایکل در اینباره میگوید که علاوه بر این «تحقیقات نشان میدهد افرادی که تفکر تدریجیگرایانه دارند، در رسیدن به اهدافشان بهمراتب موفقترند.» بهخصوص اگر هدفتان هدف جامعی مثل مصرف غذای سالمتر یا تبدیل شدن به یک شریک زندگی بهتر باشد، بدیهی است که بیشتر از چند هفته و خواندن یک کتاب خوب زمان میبرد؛ بنابراین با این آگاهی وارد مسیر شوید که این پیشرفت بهتدریج حاصل خواهد شد، نه یکشبه.
نیاز نیست خودیاری کاری تماموقت باشد
اگر میخواهید چند هدف جدید را برای خودتان تعیین کنید، راه متداومتری هم برای انجامش وجود دارد. کارمایکل پیشنهاد میکند که خودتان را در ماه به یک ایده یا برنامه جدید محدود کنید. اگر به یکباره با چیزی جدید آشنا و نسبت به آن هیجانزده میشوید، و در عین حال، در مسیر متفاوتی قرار دارید، آن را به فهرستی در گوشی تلفن همراه یا دفتر خاطراتتان اضافه کنید.
خلاصه
ابزار و برنامههای خودیاری همیشه در دسترس خواهند بود، بنابراین هیچ عجلهای نیست که همه را یکجا و بهسرعت به کار بگیرید. اگر روشمندانه و آهسته خودبهسازی را در پیش بگیرید، نه تنها در پول و زمانتان صرفهجویی میکنید، بلکه در طولانیمدت برای سلامت روح و روانتان بهتر خواهد بود.
نسبت به پتانسیل ابزارهای خودیاری واقعنگر باشید
در نهایت، به خاطر داشته باشید که کتابها و برنامهها همه فقط ابزارند. ابزار به تنهایی نمیتواند کار خاصی برای شما بکند. تنها زمانی نتیجهبخش خواهد بود که شما دقیقاً بدانید چرا دارید از آن استفاده میکنید و به خودتان زمان کافی بدهید که با آن راحت باشید. و به خاطر داشته باشید که برای شروع و به پایان رساندن یک سیر تکاملی فردی نیاز نیست چیزی بخرید. این ابزارها مفید هستند، اما لزوماً ضروری نیستند.
نکته کلیدی
برای جلوگیری از اعتیاد به خودیاری، متخصصان سلامت روان بر این باورند که تعیین اهداف شخصی (و پایبندی به آن به مدت یک ماه) و پذیرش اینکه رشد در تعادل اتفاق میافتد، مهم است. اگر میبینید از یک هدف به سراغ هدفی دیگر میروید، بی آنکه پیشرفت شخصی داشته باشید، شاید خوب باشد به مشاور مراجعه کنید یا با عزیزانی که معتمدتان هستند، مشاوره کنید. از همه مهمتر، به خاطر داشته باشید که رشد شخصی خریدنی نیست، ساختنی است. میتواند در این راه از کتاب و برنامه به عنوان ابزار استفاده کنید، اما تغییر واقعی از درون شروع میشود.
ترجمه مجله اعتیاد: آزاده اتحاد
https://www.mindbodygreen.com/articles/can-you-be-addicted-to-self-help