تخصص درمان اعتیاد به الکل هنوز رشد نكرده است
برنامهریزی هدفمند و تعیین نقشه راه برای مبارزه با شیوع الكل
تحریریه اعتیاد
«در ایران تكنولوژی یا تخصص درمان اعتیاد به الکل رشد نكرده اما اگر رشد كند به بقیه حوزهها هم كمك میكند»
«اساسا فرض را بر این گذاشتیم كه مگر میشود در جامعه اسلامی كسی مشروب بخورد؟ در حالی كه واقعیت این است كه میشود و شده است.»
دكتر آذرخش مكری: الان ۱۰ سال است درمان اعتیاد در ایران در حال رشد است. حدود ۱۲۰۰ كلینیك اعتیاد داریم و نزدیك به ۲هزار پزشك به طور مستقیم یا غیرمستقیم در درمان اعتیاد دخیلند. یعنی جنبه درمان اعتیاد از حالت سنتی دارد به جنبه آكادمیك و حرفهای تبدیل میشود.
بر اساس یافتههای یك پژوهش كه در همایش آسیبشناسی ملی مسائل جوانان ارائه شد، متاسفانه 25 درصد دانشجویان مصرف الكل را بدون اشكال میدانند. دكتر سعید معیدفر در جریان برپایی این همایش با اعلام خبر فوق افزود: 20درصد این افراد كسانی بودند كه در نظرسنجی اظهار كردند كه الكل مصرف میكنند و 5 درصد بقیه اعلام داشتند كه در وسوسه مصرف الكل هستند.
مصرف الكل نسبتبه سایر مواد مخدر در جامعه شایعتر بوده و بر خلاف مواد مخدر كه 95 درصد جوانان مصرف آن را قبیح میدانستند، متاسفانه از قبح كمتری برخوردار بوده و مصرف آن میان برخی دانشجویان توام با شانیت تلقی شده است.
همچنان این انتظار كه مبارزه پیشگیرانه، برنامهریزی هدفمند و تعیین نقشه راه برای مبارزه با شیوع الكل وجود داشته باشد، در حد یك آرزو میماند. هنوز كسی به موضوع الكل نزدیك نشده است. در این 30 سال موضوع مواد مخدر آنقدر در صدر موضوعات درمانی، برنامهریزی و مبارزه بوده است كه هرگز به مصرف الكل به طور ویژه نگاه نشده است. در واقع از آنجا كه مصرف الكل در جامعه اسلامی بعید به نظر میرسد چون ممنوعیت و جرم شمردن آن ریشه در تاریخ اسلام دارد به راحتی نمیتوان مصرفكننده آن را كه به طور قانونی و شرعی مجرم است بیمار تلقی كرد.
این موضوع در شرایطی وجود دارند كه مصرف الكل در جامعه اتفاق میافتد و شاهد آن افرادی هستیم كه روزانه و به خصوص در روزهای آخر هفته به علت مسمومیت و عوارض ناشی از مصرف الكل ناخالص و نامرغوب به اورژانس بیمارستانها آورده میشوند. موضوع الكل با موضوع مواد مخدر به طور قطع متفاوت است، هرچند كه كارشناسان علم پزشكی هر دوی آنها را یك پدیده میدانند و برنامهریزی برای مبارزه و كنترل شیوع آن را توسط یك نهاد پیشنهاد میكنند.
درمان اعتیاد به الکل
دكتر آذرخش مكری، عضو هیات علمی مركز ملی مطالعات اعتیاد چندی پیش از ضرورت وجود مراكز ترك اعتیاد به الكل گفته بود. دكتر مكری درباره وجود آمار كارشناسی كه بر ضرورت وجود مراكز ترك اعتیاد به الكل تاكید دارد، میگوید: «ما هیچ نشانی از اینكه شیوع الكلیسم در حال افزایش است نداریم. »
از طرف دیگر در كشور ما مداخلات درمانی اعتیاد دارد پیشرفت میكند و ما داریم به سطح تكنولوژی قابل توجهی میرسیم یعنی قبلا درمان اعتیاد اینطور بوده كه هر پزشكی با ذوق و سلیقه خودش دارویی را تجویز میكرده و حالا آن دارو اثر میكرده یا نه معلوم نیست. در واقع هر كسی به نوعی در اعتیاد مداخله میكرده. اما الان 10 سال است درمان اعتیاد در ایران در حال رشد است.
حدود 1200 كلینیك اعتیاد داریم و نزدیك به 2 هزار پزشك به طور مستقیم یا غیرمستقیم در درمان اعتیاد دخیلند. یعنی جنبه درمان اعتیاد از حالت سنتی دارد به جنبه آكادمیك و حرفهای تبدیل میشود، حتی ما دورههای دكترای اعتیاد طراحی كردهایم. وقتی چنین پیشرفتهایی حاصل شده یكی از قسمتهایی كه لازم است آن هم پا به پای این قضیه رشد كند، الكلیسم است، چون اعتیاد به الکل شیوه درمان و مداخلهاش تفاوت بسیار زیادی با مداخله در بقیه حوزههای اعتیاد دارد.»
درباره این احتمال كه اختصاص بخشی از توجه و بودجه ستاد مبارزه با مواد مخدر به بحث الكل باعث غفلت از مبارزه با مواد مخدر میشود، دكتر مكری میگوید: «صحبت سر این نیست كه باید چقدر به این كارها بودجه بدهیم. صحبت ما باید بر سر تكنولوژیاش باشد. اگر ما كاری را بلد نیستیم یاد گرفتن آنها ضرری ندارد. »
در ایران تكنولوژی یا تخصص درمان اعتیاد به الکل رشد نكرده اما اگر رشد كند به بقیه حوزهها هم كمك میكند در نتیجه مهم است كه آدمهایی باشند كه درمانش را بلد باشند. این یك كار فوقتخصصی است. این اساس صحبت بنده است. اگر تكنولوژی اعتیاد رشد كند بقیه حوزههای درمان اعتیاد هم رشد میكند و افراد تخصص خود را در آن حوزه هم به كار میبرند و در واقع در كشور یك تكنولوژی رواندرمانی وابسته به مواد رشد میكند.»
دكتر مكری در مورد سیاستگذاری در كاهش مصرف الكل میگوید: «این كار سیاستگذاری لازم ندارد. وقتی تكنولوژیدرمانی اعتیاد وجود داشته باشد خوب مردم هم یاد میگیرند. پزشكان و روانشناسانی از من میپرسند كه درمان افسردگی این است، درمان اسكیزوفرنی این است، درمان الكلیسم كدام است؟ ما میگوییم كه درمان خاص خود را دارد. پزشكان میگویند ما در دوره آموزش خود این را یاد نگرفتیم.
در واقع برای اینكه آموزشهای دوره درمانی اعتیاد به الكل وجود داشته باشد شاید سیاستگذاری كلان مطرح نباشد. مثل اینكه وقتی یك بیماری جدید یا یك عفونت جدید شایع میشود پزشكان میگویند كاش ما این هم بلد بودیم و مراكز درمان اینها هم بود یا این دارو را هم برای درمان این بیماری در كشور داشتیم این دیگر به سیاستگذاری كلان بر نمیگردد.
ما باید تا جایی كه میتوانیم سیستم درمان اعتیادمان را آكادمیك كنیم و قدرت علمی و اجرایی خود را بالا ببریم كه خیلی هزینه ندارد. یعنی ما با دو تا دستگاه و چند نفر كه دورههای خاص آن را ببینند میتوانیم به این هدف برسیم. اما شما صاحب تكنولوژی میشوید كه میتوانید آن را آموزش دهید.»
در مجله اعتیاد بیشتر بخوانید
یک مرکز ترک اعتیاد استاندارد چه ویژگیهای دارد؟
منع مصرف الكل در جامعه كمرنگ شده است
دكتر حسن رفیعی، استاد دانشگاه درباره وجود اسناد و آمارهایی دال بر افزایش شیوع مصرف الكل میگوید: «نگرانی از افزایش شیوع مصرف الكل وجود دارد. البته این مستند به تحقیقی نیست و تحقیقی سراغ ندارم كه نشان دهد شیوع مصرف زیاد است یا در حال افزایش است. اینها را بر اساس تحقیق نمیگویم. به نظر میرسد منع مصرف الكل در ذهنیت جامعه دارد كمرنگ میشود و بنابراین به تناسب آن هم مصرفش در حال افزایش است و معنیاش این است كه حتما باید كاری كرد. نكته نگرانكننده این است كه متولی برای این كار وجود ندارد و انگار ما اساسا فرض را بر این گذاشتیم كه مگر میشود در جامعه اسلامی كسی مشروب بخورد در حالی كه واقعیت این است كه میشود و شده است.
بنابراین باید برایش فكری كرد و باید برایش متولی هم وجود داشته باشد. به نظر من از آنجایی كه مصرف الكل و مواد مخدر یك پدیده هستند باید به جای اینكه متولی جدیدی در نظر بگیریم همان ستاد مبارزه با مواد مخدر و دستگاههای عضو ستاد در كنار وظایف مربوط به مواد مخدر وظایف مربوط به الكل را هم عهدهدار شوند..»
دكتر رفیعی معتقد است عملكرد ما در مقابله با مواد مخدر ضعیف نبوده و در مجموع با همه فراز و نشیبها شواهدی وجود دارد كه ما در مبارزه با مصرف مواد مخدر به توفیقهای قابل توجهی دست پیدا كردیم. به طور مثال شیوع مصرف الكل كم شده است: «بر اساس تحقیقی كه خودم در هر دو مورد آن شركت داشتم، تحقیق سال 83 و 86 به این نتیجه رسیدیم كه با اینكه شدت مصرف مواد مخدر افزایش یافته اما شیوع آن نسبت به گذشته كاهش پیدا كرده. »
وظیفه مبارزه با الكل باید همچنان به ستاد مبارزه با مواد مخدر سپرده شود. این نكتهای است كه دكتر رفیعی بر آن تاكید میكند و میگوید: «اینكه میگوییم ستاد مبارزه با مواد مخدر مبارزه با الكل را هم عهدهدار شود معنیاش این نیست كه بودجهاش نصف شود. بلكه باید حتما بودجه خاص مبارزه با الكل به بودجه ستاد افزوده شود، همین الان هم بودجه ستاد بسیار كم است و قبلا هم من این را گفتم… اگر قرار است كه اقداماتی برای مبارزه با شیوع مصرف الكل انجام شود این نیست كه یك دستگاه جدیدی درست كنیم و اینها دائم با هم دعوا كنند كه كدام یك متولی است، بلكه باید قدرت و بودجه همین دستگاه را زیاد كرد. اینها یك پدیده هستند و در همه جای دنیا اینها با هم در یك دستگاه مدیریت میشوند و من اعتقاد دارم باید حتما به این موضوع پرداخته شود و جایش هم ستاد مبارزه با مواد مخدر و دستگاههای عضو ستاد است..»
به گفته دكتر رفیعی مراكز درمان اعتیاد به مواد مخدر هم یك مشكل عمده دارند و آن این است: وقتی فرد معتاد تصمیم به درمان میگیرد اولین اتفاقی كه میافتد این است كه انگ اعتیاد به سینهاش میخورد. درحالی كه درست در همین لحظه باید انگ اعتیاد از او برداشته شود چون یك قدم به سمت درمان رفته است.
درباره اعتیاد بیشتر بخوانید
رشته روانشناسی اعتیاد در دانشگاههای ایران
بنابراین در حال حاضر ما با همین مراكز درمان اعتیاد مشكل داریم و معتقدم درمان اعتیاد باید در كنار دیگر درمانهای پزشكی و درمانهای مربوط به سلامت روان انجام شود. وحدت ماهوی پدیده اعتیاد به الكل با اعتیادهای دیگر اقتضا میكند كه همان كسانی كه درگیر درمان اعتیاد به مواد مخدر هستند از همان دانش استفاده كنند و تقویت كنند دانش و مهارت خود را برای درمان اعتیاد به الكل. بنابراین اگرچه این فكر كه به الكل بپردازیم فكر خوبی است اما این راه حلی كه از آن نتیجه گرفته شده كه مراكز جداگانهای تاسیس شود درست نیست باید همان مراكز گذشته این مهارت را پیدا كنند و داروهایش را در اختیار بگیرند.
مطابق با قانون مبارزه با مواد مخدر فرد معتاد جرم است ولی میتواند تحت درمان قرار بگیرد تا از او سلب مجرمیت شود. به عبارتی دیگر با وجودی كه اعتیاد جرم است اما به شرط درمان از فرد معتاد سلب مجرمیت میشود. اینكه این قانون درباره مصرف الكل هم صادق است آن چیزی است كه پس از ورود برنامهریزیشده ستاد مبارزه با مواد مخدر به موضوع الكلیسم مشخص خواهد شد.
اما درباره تفاوت بین الكل و مواد مخدر از دیدگاه سیاستهای اجرایی مملكت دكتر رفیعی معتقد است: «من اعتقاد ندارم بین نگاه ما به مبارزه با مواد مخدر و الكل تفاوتی ماهوی باید وجود داشته باشد. اگر امروز این وضعیت را درباره پیشگیری و درمان اعتیاد میبینیم كه مطلوب هم هست و معتقدیم اعتیاد را در مقوله پزشکی وارد کردهایم به این دلیل است كه یك مبارزه طولانی اتفاق افتاده است. آنچه امروز داریم نتیجه زحمتهای افراد زیادی بوده است.
اوایل مبارزه با مواد مخدر میگفتند معتادان 6 ماه فرصت ترك دارند وگرنه اعدام میشوند و اعدام میكردند و اعدام كردند. مبارزههای زیادی صورت گرفت. پیشكسوتهای ما آمدند و فهم جامعه را رساندند به اینجا كه این بیماری است و اگر هم جرم اعلام میشود برای این است كه به بیمار كمك شود وگرنه بالذات بیماری است و ما برای كمك به او جرم تلقیاش كردیم. همین اتفاق هم باید برای الكل بیفتد اما این زمان میبرد و شرایط فعلی اجازه نمیدهد.
مبارزه با مصرف الكل، بخشی از علم پزشكی
به گفته دكتر مكری جرمزدایی از فرد معتاد از چیزهایی است كه دچار بدفهمی شده است: «معنی جرمزدایی از معتاد این است كه آنها میتوانند بدون پیگرد قانونی درمان شوند. معنی قانونیسازی با جرمزدایی فرق میكند. اگر كسی كه هروئین مصرف كرده خودش برود در مراكز درمانی و بخواهد آن را ترك كند دیگر او را دستگیر نمیكنند.» دكتر مكری در اینباره كه در حال حاضر افراد خیلی راحت نمیتوانند اعلام كنند كه الكل مصرف میكنند، میگوید: «در كشور ما جایی عنوان نشده كه مصرف مواد مخدر جرم ندارد، این هم هست، اما چون شبكه درمانی رشد كرده و این گزینه را برایش گذاشتهاند كه اگر آمدی درمان بگیری میتوانی به زندان نروی و مجازات نشوی روش برخوردها عوض شده است.»
دكتر مكری در خصوص تعامل با ستاد مبارزه با مواد مخدر برای ورود به موضوع الكل میگوید: «این را باید به صورت یك پدیده طب داخلی و پزشكی ببینید. شبكههای قاچاق و توزیع و آن جمعیتی كه استفاده میكنند دو گروه متفاوتند و من احساسم این است كه ستاد احتمالا به خاطر مسائل اجرایی الان تمركز زیادی روی هروئین و مواد افیونی گذاشته كه كاملا هم درست است. اما این یك مسئله دیگر است كسانی كه در طب گوارش و به ویژه بیمارهای كبدی و بیمارهای جنرال پزشكی هستند تاكید دارند بر پیشرفت تكنولوژی پیشگیری از مصرف الكل و اعتیاد به آن.»
تاریخ انتشار: ۱۸ ارديبهشت ۱۳۸۷/روزنامه کارگزاران
