نگاه روانشناختی به پدیده اعتیاد

نگاه روانشناختی به پدیده اعتیاد

چه کسانی به سمت مصرف مواد مخدر می‌روند؟

    در زندگی معتادان، ضربه‌های روانی در کودکی، رابطه مختل با والدین، شرایط ناخوش خانوادگی و ناهماهنگی بین پدر و مادر شایع‌تر از کل جمعیت است. اکثریت معتادان دچار نوعی مشکل شخصیتی هستند. لذا باید با نگاه روانشناختی به پدیده اعتیاد نگاه کرد.

    بخش قابل توجهی از معتادان را مبتلایان به نابسامانی شخصیتی ضداجتماعی تشکیل می‌دهند. اعتیاد امروز برای اشاره به رفتارهای گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد.  برای نمونه اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به تلویزیون، اعتیاد به خشونت و اعتیاد به مواد. سازمان بهداشت جهانی برای اینکه تعریف علمی از اعتیاد به مواد (که عمده‌ترین و مهمترین کاربرد این واژه را تشکیل می‌دهد) به دست دهد، توصیه می‌کند اصطلاح وابستگی دارویی به کار رود. دارو به هر ماده‌یی اطلاق می‌شود که چون وارد بدن شود یک یا چند کارکرد آن را تغییر دهد.

    معتادان گمنام در افغانستان
    میزان اعتیاد به الکل در پسرانی که پدران الکلی داشته‌اند چهار برابر میزان آن در کل جمعیت است

    به گزارش مجله اعتیاد، بر حسب این دیدگاه، اکثر فرآورده‌های گیاهی، حیوانی و صناعی دارو شناخته می‌شوند. اما همه داروها اعتیادآور نیستند. وابستگی دارویی بر حسب تعریف مشخص می‌شود؛ وابستگی جسمی، وابستگی روانی، و پدیده تحمل. انسان در اثر مصرف برخی مواد از نظر جسمی و روانی به آن وابسته می‌شود به نحوی که در اثر دستیابی به آن ماده و مصرف آن احساس آرامش و لذت (نشئه) می کند. در حالی که با نرسیدن آن ماده دچار احساس ناراحتی روانی و رنج جسمی (خماری) می شود. مواد مخدر مهمترین گروه مواد اعتیادآور را تشکیل می‌دهند. الکل و دخانیات نیز بخش دیگری از مواد اعتیادآور هستند.

    وابستگی روانی

    در چند سال اخیر مواد محرک روانی که برخی از آنها به قرص‌های شادی‌آور مصطلح شده‌اند نیز در کشور ما رواج یافته است. با این حال بسیاری از مواد که انسان با راحتی خیال مصرف می‌کند و گمان اعتیاد به آنها را نمی‌برد نیز در زمره اعتیادآورها هستند. چای، قهوه و شکلات از این جمله هستند. وابستگی روانی یعنی احساس رضایت و اقناع پس از مصرف ماده و همراه آن رغبت و تمایل نسبت به مصرف مجدد ماده برای کسب لذت یا جلوگیری از ناراحتی. وابستگی روانی مهمترین عامل در مصرف مواد اعتیادآور است.

    در برخی موارد اعتیاد تنها نگاهدارنده آن نوعی بازتاب شرطی است که به شخص می‌آموزد در زمان ناراحتی به ماده مورد اعتیاد روی بیاورد و مشکل خود را فراموش کند. وابستگی جسمی به این معنی است که پس از کاربرد مکرر ماده، بدن فرد به آن عادت می‌کند به نحوی که در اثر عدم مصرف آن، شخص به اختلالات شدید جسمی دچار می‌شود. وابستگی جسمی عامل موثری در تقویت اثر وابستگی روانی به ماده، یا برگشت به اعتیاد است.

    نگاه روانشناختی به اعتیاد
    اکثریت معتادان (با کنار گذاشتن معتادان به سیگار و چای) دچار نوعی مشکل شخصیتی هستند و بخش قابل توجهی از معتادان را مبتلایان به نابسامانی شخصیتی ضداجتماعی تشکیل می دهند

    درباره انواع اعتیاد در سایت اعتیاد بیشتر بخوانید:
    نقش مشاوره در پیشگیری از اعتیاد جوانان
    با همسران معتاد چه کنیم؟
    کمپ‌های ترک اعتیاد، زیر ذره‌بین

    پدیده تحمل، یعنی برای رسیدن به همان میزان و حالت نشئه‌یی که ابتدا و با مقدار معینی ماده اعتیادآور حاصل می‌شد، باید به طور مرتب میزان ماده را افزود. تعریف اعتیاد (وابستگی دارویی) بر مبنای وابستگی روانی، وابستگی جسمی و پدیده تحمل یک تعریف جامع و مانع است. وابستگی روانی به یک ماده ممکن است پس از یک بار مصرف آن هم ظاهر شود اما برای وابستگی جسمی نیاز به مصرف مکرر ماده اعتیادآور برای چندروز یا چند هفته است. برای نمونه، حداقل زمان برای ایجاد وابستگی جسمی نسبت به مواد مخدر افیونی مانند تریاک یک تا دو هفته است.

    چه کسانی به سمت مصرف مواد مخدر یا محرک می‌روند؟

    مانند همه رفتارهایی که از انسان دیده می‌شود در مصرف مواد مخدر هم توجه به سه عامل زیستی، روانی و اجتماعی ضرورت دارد. میزان اعتیاد به الکل در پسرانی که پدران الکلی داشته‌اند چهار برابر میزان آن در کل جمعیت است و این موضوع در پسرانی با پدر الکلی که پس از تولد به خانواده‌های سالم هم سپرده شده‌اند صدق می‌کند که خود حاکی از نقش عوامل ژنتیک است. این وضعیت به میزان کمتری در سایر اعتیادها هم دیده می‌شود که حاکی از وجود عامل دیگری به جز یادگیری و اکتساب از پدر معتاد است.

    اعتیاد شکلات
    بسیاری از مواد که انسان با راحتی خیال مصرف می‌کند و گمان اعتیاد به آنها را نمی برد نیز در زمره اعتیادآورها هستند

    اکثریت معتادان (با کنار گذاشتن معتادان به سیگار و چای) دچار نوعی مشکل شخصیتی هستند و بخش قابل توجهی از معتادان را مبتلایان به نابسامانی شخصیتی ضداجتماعی تشکیل می‌دهند. عدم دلبستگی و تبعیت نسبت به قوانین زندگی اجتماعی، درگیری مکرر با قانون، دروغگویی، کلاهبرداری، جعل، رفتارهای بی برنامه، خشونت، بی توجهی به سلامت و امنیت خود و دیگران، ناتوانی در حفظ شغل ثابت و بی توجهی به تعهدات خانوادگی و مالی از ویژگی های شخصیت های ضداجتماعی است. مبتلایان به نابسامانی شخصیتی مرزی هم در بین معتادان زیاد دیده می شوند. مهمترین ویژگی افراد مرزی، بی ثباتی است که در عواطف، هویت و روابط بین فردی آنان تظاهر می یابد و از جمله سبب رفتارهای ناگهانی و بی فکر، آسیب به خود و خودکشی می شود.

    پژوهشی که اخیراً در ایران انجام شده است فراوانی خصیصه یی را تحت عنوان هیجان خواهی بین معتادان به مواد مخدر نشان می دهد. بیماری های خلقی (از جمله افسردگی عمده)، نابسامانی های اضطرابی، و روانپریشی بین معتادان بسیار فراوان تر از کل جمعیت دیده می شود.

    در تاریخچه زندگی معتادان ضربه های روانشناختی چشمگیر در کودکی، رابطه مختل با والدین، شرایط ناخوش خانوادگی و ناهماهنگی بین پدر و مادر شایع تر از کل جمعیت است. ناتوانی در رویارویی با فشارهای زندگی و الزامات اجتماعی و نیازهای افراطی وابستگی نیز در بین معتادان شایع است. افراد ضداجتماعی (که بخش عمده معتادان به مواد مخدر را تشکیل می دهند) برای لذتجویی و بیماران افسرده، مضطرب، یا روانپریش (که از بیماری خود اطلاع ندارند و تحت درمان روانپزشکی قرار نگرفته اند) برای کاستن از رنج روانی ممکن است به سوی مواد مخدر کشیده شوند. نقش عوامل اجتماعی در هر کشور برای رواج نوع ویژه یی از اعتیاد چنان مهم است که گاهی ویژگی های فردی و شخصیتی را تحت الشعاع قرار می دهد.


    “در تاریخچه زندگی معتادان ضربه های روانشناختی چشمگیر در کودکی، رابطه مختل با والدین، شرایط ناخوش خانوادگی و ناهماهنگی بین پدر و مادر شایع تر از کل جمعیت است. ناتوانی در رویارویی با فشارهای زندگی و الزامات اجتماعی و نیازهای افراطی وابستگی نیز در بین معتادان شایع است.” 


    از این جمله می توان به فراوانی یک ماده اعتیادآور و سهولت دسترسی به آن، سابقه تاریخی مصرف آن ماده و ویژگی های فرهنگی آن منطقه اشاره کرد. از این رو است که می بینیم معتادان به تریاک در کشور ما با توجه به این ویژگی های اجتماعی در گروه شخصیتی خاصی نمی گنجند و معتادان به الکل هم در کشورهای صنعتی غرب همین وضعیت را دارند.

    292-NA-OpiumSmoking-200
    اکثریت معتادان دچار نوعی مشکل شخصیتی هستند. لذا باید با نگاه روانشناختی به پدیده اعتیاد نگاه کرد

    در مکان هایی که تریاک کشت می شود یا قاچاق مواد مخدر سود زیاد دارد (برای نمونه در محل های ورود و توزیع مواد مخدر)، میزان اعتیاد بیشتر است. مرزهای مشترک با افغانستان و پاکستان و عراق و همسایگی با جمهوری های آسیای میانه کشور ما را در موقعیت خاصی قرار داده است. در این کشورها آشفتگی های اجتماعی و اقتصادی موجب رشد گروه های شبه مافیایی شده است که برای سودجویی، جوانان کشور عزیز ما را آماج مواد مخدر قرار داده اند.

    فقر و ثروت فراوان هر دو با پدیده اعتیاد همراه هستند. از دیگر عوامل اجتماعی زمینه ساز اعتیاد می توان وقت فراغت زیاد بدون سرگرمی سالم، تنهایی، فقدان شادمانی و فشار دوستان را نام برد. انعکاس پدیده اعتیاد در رسانه های همگانی نیاز به دقت علمی و کارشناسی دارد. برخی فیلم های سینمایی و مجموعه های تلویزیونی با کاهش قبح اعتیاد، نقشی منفی در جهت افزایش اعتیاد ممکن است ایفا کنند.

    نویسنده: دکتر فربد فدائی/ روانپزشک (دانشیار دانشگاه)

    برچسب‌ها