خماری پای دیوار سنگی

ته یك باغ، در امتداد یك بزرگراه، بین درخت های سرسبز، كنار یك دیوار بتونی، گروهی از معتادان -گویی كه می خواهند عكس بگیرند – كنار هم ردیف به ردیف نشسته اند.

كمی آن سو تر چند ون به آرامی پارك می كنند، یكی از آنها متعلق به خبرنگاران ، یكی متعلق به مسئولان بهزیستی و دیگری متعلق به كارشناسان بهزیستی و انجمن های مربوطه است. مسافرآن این ون ها بعد از پیاده شدن از بین راه های باریك بین درخت ها به سمت پاتوق معتادان می روند؛ این پاتوق یكی از ده ها پاتوقی است كه معتادان مدت هاست در برخی محلات تهران، باغ ها و حاشیه بزرگراه ها در آنجا دور هم جمع می شوند.
در برخی از پاتوق ها حتی تا 180 معتاد هم گردهم می آیند اما اینجا حدود 20 معتاد دورهم جمع شده اند؛ یكی از معتادان از دور هنگامی كه هیاتی با دوربین و تجهیزات را می بیند، فریاد می زند: «فرار كنید، فرار كنید، مامورها آمدند.»

چند نفری فرار می كنند اما بقیه خمارتر از آن هستند كه بخواهند فرار كنند و علاوه بر آن یكی از همراهان هیات بهزیستی به آنان اطمینان می دهد كه آنها مامور نیستند. بازدید از پاتوق معتادان در حاشیه بزرگراه چمران زیر پل مدیریت از سوی سازمان بهزیستی برای اصحاب رسانه ترتیب داده شده تا از نزدیك با خدمات طرح جدیدی كه با استفاده از ون ها انجام می شود، آشنا شوند.

**هروئین و شیشه بیشترین ماده مصرفی در پاتوق ها

معتادان در این پاتوق ، انواع مواد مخدر و محرك را استفاده می كنند از تریاك تا شیشه با انواع و اقسام وسایل از سرنگ تا پایپ؛ اغلب معتادان در پاسخ به این سئوال كه «چه ماده ای مصرف می كنی » از شیشه یا دوا نام می بردند كه بعدا فهمیدم منظور از دوا همان هروئین است.

چهره های تكیده ، لباس های مندرس ، پوست های آفتاب سوخته و تیره، دندان های زرد و خماری و منگی ، ویژگی مشترك همه این معتادان است.

برغم همه خماری و گیجی كه در چهره معتادان است و حتی نا ندارند كه از جای خود بلند شوند اما آنقدر حواسشان هست كه به خبرنگاران بگویند: از ما عكس نگیرید اما «ركوردر» اشكالی ندارد.

**تعریف و گلایه معتادان از طرح بهزیستی

یكی از معتادان كه در حال تزریق هروئین است به خبرنگار ایرنا می گوید: « تزریق ، اینجا تك و توك انجام می شود؛ سرنگ را ماموران بهزیستی به ما می دهند یا اینكه هروقت داروخانه برویم ، مجانی به ما می دهند.» برخی از معتادان از طرح های بهزیستی راضی هستند و برخی دیگر گویی انتظار پاداش به خاطر اعتیادشان دارند. بطورمثال یكی از معتادان می گوید: افرادی كه به اسم بهزیستی به ما خدمات ارائه می كنند، خیلی مهربان هستند مثلا چهار تا پنج ساعت وقت می گذارند و زخم پانسمان را می بندند یا اینكه مریض عفونی را با خودشان می برند.

یكی دیگر از معتادان كه سابقه دستگیری هم دارد، می گوید: پاتوق معتادان تبدیل به «محل پول پیدا كنی» شده ، من تبدیل به كالای مصرفی شده ام كه از من پول پیدا می كنند برای من دلسوزی نمی كنند، فقط روز اول می پرسند غذا خوب است یا نه بعد از فردا همان وضع است.

هرچند اغلب معتادان از اینكه از سوی نیروی انتظامی دستگیر شوند، ترس زیادی دارند اما این ترس مانع جمع شدن آنها در این پاتوق نمی شود.

دختر 32 ساله دیگری در این پاتوق كه به هروئین معتاد بوده ، بیش از سه ماه است كه باردار است.
او می گوید: هنگامی كه دبیرستان می رفتم با پسری دوست شدم كه نمی دانستم معتاد است، او به
تدریج مرا معتاد كرد و اكنون 17 سال است كه اعتیاد دارم. یك بار تصمیم به ترك اعتیاد گرفتم
اما فقط 12 روز پاك بودم… 

**شروع اعتیاد از باشگاه ورزشی

یك میلیون و 350 هزار معتاد در كشور وجود دارد كه 10 درصد آنان را زنان معتاد تشكیل می دهند با این وجود انتظار نداشتم كه در پاتوق معتادان، زنان را هم ببینم.

برایم جالب بود كه بین این معتادان ، چند زن هم پرسه می زدند و سراغ یكی از آنها رفتم ؛ اسمش سیما بود و گفت كه به دوا (هروئین) اعتیاد دارد و شوهرش در زندان است. تعجب من وقتی بیشتر شد كه فهمیدم این زن معتاد، چهار ماه است كه باردار هست. او به خبرنگار ایرنا می گوید: اعتیاد من از باشگاه ورزشی شروع شد، ژیمناستیك و بدن سازی كار می كردم و برای شركت در مسابقات به دوپینگ رو آوردم.

وی تصریح می كند: مربیان باشگاه ورزشی مرا با مواد نیروزا آشنا كردند و حالا 10 سال است كه نتوانسته ام از دست این مواد خلاص شوم. سیما تاكید می كند: 10 ساله كه معتادم و نتوانسته ام در این 10 سال ترك كنم چون پشتیبانی و دلخوشی ندارم كه بخواهم ترك كنم.

در این هنگام مددكار بهزیستی نزد این زن باردار آمده و از او می پرسد كه چرا برای كنترل وضعیت نوزادش به مراكز درمانی و تصویربرداری مراجعه نكرده است. سیما كه سه فرزند دیگر هم دارد، می گوید: شما خیلی به من گفتید اما من خودم كوتاهی كردم. صحبت های این زن معتاد ، ضرورت خدمات رسانی فعال برای آگاه سازی زنان به ویژه زنان باردار كم انگیزه برای ورود به درمان برای سلامت زن و جنین را بیش از پیش آشكار می سازد. چراكه اغلب نوزادان زنان معتاد یا معتاد به دنیا می آیند یا اگر مواد به نوزاد نرسد ، علائم ترك به او دست می دهد بنابراین زنان باردار معتاد باید تحت نظر پزشك باشند.

**اعتیاد به جای رفتن به دبیرستان

دختر 32 ساله دیگری در این پاتوق كه به گفته خودش به دوا (هروئین) معتاد بوده ، بیش از سه ماه است كه باردار است. او به خبرنگار اجتماعی ایرنا می گوید: هنگامی كه دبیرستان می رفتم با پسری دوست شدم كه نمی دانستم معتاد است، او به تدریج مرا معتاد كرد و اكنون 17 سال است كه اعتیاد دارم. این زن می افزاید: یك بار تصمیم به ترك اعتیاد گرفتم اما فقط 12 روز پاك بودم و دوباره لغزش داشتم اما حالا به خاطر اولین نوزادم می خواهم ترك كنم زیرا فرزندم را خیلی دوست دارم.

**چه خدماتی از طریق ون ها به معتادان ارائه می شود؟ 

تیم های مشاوره بهزیستی در ون های سیار موسوم به «موبایل سنتر» برای كاهش آسیب بین معتادان به پاتوق معتادان در سطح شهر تهران رفته و بین این معتادان وسایلی مانند سرنگ ، سوزن، كاندوم، پانسمان، داروی اولیه و حتی یك وعده غذای گرم و گاهی نیز لباس توزیع می كنند كه علاوه بر تامین بهداشت و حداقل نیاز معتادان، در كنترل انتقال بیماری هایی مانند هپاتیت و ایدز بین آنها نیز موثر است.

طرح ارائه خدمات كاهش آسیب از طریق ون‌های سیار بهزیستی از سال گذشته بصورت آزمایشی در استان تهران آغاز شده و امروز به شش واحد سیار افزایش یافته و قرار است امسال به دیگر كلانشهرهای كشور نیز تعمیم یابد.

تیم‌های مشاوره‌ای ون‌های بهزیستی، معتادان را در پاتوق‌ها به درمان ترغیب كرده و آنها را به سمت مراكز ثابت ترك اعتیاد سوق می‌دهند.

**چرا ون؟

اما چه چیزی باعث شده كه برغم وجود 150 مركز كاهش آسیب ثابت در كشور برای معتادان و ارائه خدمات مختلف به آنها، سازمان بهزیستی ، پاتوق معتادان را شناسایی كرده و به میان آنها برود؟

رئیس مركز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی در خصوص چرایی استفاده از ون ها برای معتادان به خبرنگار ایرنا می گوید: معتادان باید با پای خودشان به مراكز كاهش آسیب ثابت ما مراجعه كنند اما متاسفانه عموما معتادان به این مراكز مراجعه نمی كنند. مجید رضا زاده می افزاید: این معتادان به علل مختلفی مانند نگرانی یا بی میلی یا ترس به 150 مركز ثابت كاهش آسیب مراجعه نمی كنند به همین دلیل ما 250 تیم سیار داریم كه یك تا دو نفر از مددكاران بهزیستی با موتور خدمات مورد نیاز بهزیستی را بین معتادان در محل های مختلف، ارائه می كنند.

وی خاطرنشان می كند: اما با ون ها می توان خدمات بیشتری را به معتادان ارائه داد؛ امسال در نظر داریم ون ها را چند برابر كنیم؛ ون ها، واسطه ای بین مراكز ثابت و تیم های سیار موتوری هستند.

**چرا پاتوق های معتادان شكل گرفت؟

رئیس مركز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی در خصوص چرایی شكل گیری پاتوق های معتادان می گوید: معتادان از سوی خانواده خود در فشار هستند و از سوی دیگر ماموران نیروی انتظامی آنها را دستگیر می كند. رضازاده می افزاید: بنابراین معتادان دنبال جایی می گردند كه دسترسی به آنها سخت باشد و به مكان هایی مانند اینجا (پاتوق معتادان زیر پل مدیریت) می آیند تا مواد مصرف كنند.

**تشویق به درمان به جای دستگیری

رئیس مركز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی می گوید: تیم های مددكاری بهزیستی با ون به پاتوق معتادان آمده و با ارائه خدمات و آموزش و مشاوره آنها را به سمت درمان سوق می دهند. به جای اینكه معتادان را دستگیر كرده و به زور به مراكز ترك اعتیاد ببریم ، خودشان به سمت درمان می آیند و با این روش احتمال ترك اعتیاد ، بیشتر می شود درحالیكه اگر درمان اجباری باشد احتمال ترك اعتیاد، كم است. وی در پاسخ به این سئوال كه آیا از این معتادان ، آزمایش های هپاتیت وایدز هم گرفته می شود یا نه، می گوید: انجام آزمایش هپاتیت و ایدز از معتادان اجباری نیست اما اگر خودشان بخواهند می توانند به مراكز ثابت كاهش آسیب مراجعه كرده و آزمایش های لازم را انجام دهند.

**دورهمی معتادان و اعتراض همسایه ها

اجرای طرح ارائه خدمات بهزیستی بین معتادان در پاتوق شان ، عكس العمل های مختلفی را بین ساكنان خانه های اطراف این پاتوق ، ایجاد كرده است. زنی از این طرح ، تعریف و تمجید می كند و می گوید: اجرای این طرح موجب شده كه دیگر معتادان در كوچه و پس كوچه ها نباشند و علاوه برآن ، محله امن تر شده است. در عین حال مردی نسبت به اجرای این طرح گلایه دارد و می گوید: چون امنیت معتادان اینجا برقرار است ، اینجا تبدیل به پاتوق دائمی آنها شده است و حمایت هم می شوند و از اینجا تكان نمی خورند. حتی اگر این معتادان درمان شوند ، بعد از درمان به علت بیكاری دوباره به اعتیاد رو می آورند .

او از كارشناسان بهزیستی می خواهد كه غذای معتادان را در محلی دورتر از خانه آنها بدهند و می گویند: به خاطر وجود این معتادان، فرزندان كوچك من حتی نمی توانند در این كوچه دوچرخه سواری كنند.

**پاتوق ها زیادند

معاون پیشگیری و اعتیاد سازمان بهزیستی در این باره می گوید: اینگونه پاتوق ها در سطح شهر زیاد است، هم اینجا هست و هم در محله فرحزاد و هم جاهای دیگر، بنابراین اینگونه نیست كه همه معتادان فقط در یك نقطه جمع شوند. محسن روشن پژوه می افزاید: خدمات مددكاری بهزیستی در همه پاتوق های معتادان ارائه می شود اما هدفشان این نیست كه پاتوق ها تقویت شود هدفشان درمان این معتادان است. این معتادان هم اكنون آمادگی ترك و درمان اعتیاد را ندارند اما كارشناسان آموزش دیده بهزیستی با معتادان با استفاده از خدمات ارائه شده، ارتباط برقرار كرده و در آنها اعتماد و انگیزه درمان ایجاد می كنند.

**اگر ما نبودیم، معتادان پرخطر بودند

معاون پیشگیری و اعتیاد سازمان بهزیستی یادآور می شود: بیش از دو هزار و 500 واحد ارائه خدمات درمانی اعتیاد در سراسر كشور وجود دارد اما معتادان به این مراكز مراجعه نمی كنند بنابراین ما با شیوه استفاده از تسهیل گران زن و مرد آموزش دیده ، معتادان را ترغیب كرده و به مراكز درمانی می بریم . روشن پژوه می افزاید: طبق گزارشات رسیده ، در هر نوبت از مراجعه مددكاران بهزیستی بین معتادان ، تعدادی از معتادان به مراكز درمانی برده می شوند. اگر این مداخلات بهزیستی نبود، معتادان پرخطر بودند و گسترش پیدا می كردند. حضور همكاران بهزیستی به رفتارهای پرخطر این معتادان، امنیت داده است ، این تیم مشاوره به نوعی از معتادان مراقبت هم می كنند.

به هر حال پاتوق های معتادان، مشكلات خاص خود را دارد ؛ از مصرف مواد تا سر زدن رفتارهای پرخطری مانند دزدی برای عابرانی كه بی خبر از این محل ها سر در می آورند.

از آنجا كه برخی از پاتوق ها كنار بزرگراه ها واقع شده اند حتی در مواردی ، تصادف كارتن خواب های ساكن این پاتوق ها در بزرگراه ها نیز اتفاق افتاده است.

نخستین بار بود كه به پاتوق معتادان سر می زدم و چقدر شگفت زده شدم كه فضای سبز به این زیبایی شاهد زشت ترین پدیده اجتماعی شده است. گل های تك و توك لاله قرمز بین علف های سبز تضاد عجیبی داشت با ناهنجاری اعتیاد جمع شده پای دیوار سنگی.

گزارش از: سادات حسینی خواه / ایرنا